Το παλιό πεθαίνει και το νέο αδυνατεί να γεννηθεί

Του Δημητρίου Τσαϊλά* 

Την τελευταία εικοσαετία ο κόσμος έχει αλλάξει δραματικά, και το γεωπολιτικό πεδίο παρουσιάζει μια καινοφανή μεταβλητότητα, έτσι που η συνολική επανεκτίμηση είναι επιβεβλημένη. O κόσμος μας, έχει εισέλθει σε μια φάση που θα τολμούσα να την ονομάσω, “φάση της γεωπολιτικής δημιουργικής καταστροφής”.

Πριν από μια δεκαετία, η Ευρώπη και η Δύση γενικότερα απολάμβανε αναμφισβήτητα την καλύτερη στιγμή της στην πρόσφατη
ιστορία καθώς:

• Τόσο η ΕΕ όσο και το ΝΑΤΟ ακολουθούσαν μια μάλλον αλαζονική στρατηγική ολοκλήρωσης και διεύρυνσης, ακόμη και σε χώρες που στο παρελθόν ήταν ζωτικός χώρος του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
• Στην ΕΕ, εγκρίθηκε ένα φιλόδοξο σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης, καθώς και Κοινής Πολιτικής Ασφάλειας και Άμυνας.
• Οι ΗΠΑ ήταν στο απόγειο της “παντοδυναμίας” τους, έχοντας ανατρέψει τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και τον Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ.
• Η Ευρώπη δεν ήταν ποτέ τόσο ευημερούσα, απολαμβάνοντας ασφάλεια  και ελευθερία.

Ο σημερινός όμως κόσμος χαρακτηρίζεται από αύξηση της αβεβαιότητας και της αστάθειας, τόσο στο εσωτερικό περιβάλλον των χωρών όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Είμαστε αντιμέτωποι με μια ριζική αναθεώρηση, διότι όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, ήταν ακόμη η μοναδική στρατιωτική υπερδύναμη παγκοσμίως, δεν ακολούθησαν μια συνεκτική και συνετή στρατηγική εξωτερικής πολιτικής, μετά από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, και διαδραμάτισαν ηγεμονικό ρόλο ενεργώντας δαπανηρούς πολέμους στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Αυτή η εμπειρία κάνει την Ουάσινγκτον σήμερα, πιο απρόθυμη να αναλάβει κινδύνους και περισσότερο αντιδραστική από κάθε άλλη φορά από τη δεκαετία του 1930.
Προσθέστε μια πιο δυναμική και εξωστρεφή Κίνα, μια ανασφαλή και αγανακτισμένη Ρωσία, μια όλο και πιο ασταθή Μέση Ανατολή, μια διακεκαυμένη Αφρική και την Ευρώπη να εξακολουθεί να αναζητά τη μοίρα της, έχοντας όλο και πιο εριστική σχέση με τις ΗΠΑ, που ήταν από τους παραδοσιακούς συμμάχους, ταράζοντας τα θεμέλια της παγκόσμιας τάξης που γνωρίζαμε, ξεφλουδίζοντας την παγκόσμια ασφάλεια κομμάτι κομμάτι.
Σ’ αυτό το “γεωπολιτικό εργόχειρο” αν διαπλέξουμε το άγχος που προκαλείται από τις εθνοτικές και θρησκευτικές διαμάχες, καθιστά πιο δύσκολα τα θέματα για όποια κυβέρνηση, ώστε να αγνοήσει τα προβλήματα των γειτόνων της. Μπορεί οι προκλήσεις να είναι παγκόσμιες, αλλά οι απαντήσεις παραμένουν τοπικές.
Για όλους τους παραπάνω λόγους μπορούμε να πούμε ότι παγκόσμια τάξη πραγμάτων βρίσκεται προ μιας διάλυσης βάζοντας τέλος στον πολιτικό, οικονομικό και ιδεολογικό ανταγωνισμό της Ανατολής-Δύσης. Οι καθοδηγούμενη από τη Δύση, φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη που προέκυψε στην αυγή της δεκαετίας του 1990 βιώνει τώρα πολύπλευρους μετασχηματισμούς, παρά τη φαινομενική σταθερότητα της. Αυτή η παρουσία έχει αποδυναμωθεί, ακόμη και αν εξακολουθεί να εμφανίζεται εδραιωμένη μέσω φαινομενικά καθολικής αποδοχής των πολιτικών και οικονομικών αξιών καθώς και των θεσμών της.
Δύο παράγοντες εξηγούν αυτές τις τάσεις. Ο ένας είναι εμφάνιση των μη-δυτικών αμφισβητιών, όπως η Κίνα και η Ρωσία, που επιθυμούν να αντισταθούν στην κυριαρχία των ΗΠΑ στην παγκόσμια πολιτική σκηνή. Ο δεύτερος παράγοντας είναι  η διεύρυνση του χάσματος Βορρά-Νότου, η οποία τονίζει την οικονομική, την κοινωνικοπολιτική ανισότητα, και τα παράπονα του αναπτυσσόμενου κόσμου.
Εκτός αυτού, οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης έχουν προκαλέσει θεμελιώδεις μετασχηματισμούς, όχι μόνο για τη σταθερή πτώση της κρατικής κυριαρχίας υπέρ των καθολικών κανόνων και κανονισμών, αλλά και μια επαναστατική άνοδο στο ρόλο ορισμένων εθνοτήτων και διακρατικών θεσμών, οι οποίοι ολοένα και περισσότερο επιθυμούν την πολιτική τους αυτονομία, επιδεικνύοντας φαντασιακές πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.
Τα πενιχρά αποτελέσματα (αν όχι η προφανής αποτυχία) των υφιστάμενων διεθνών πολιτικών και οικονομικών θεσμών για την αντιμετώπιση των παγκόσμιων προκλήσεων του σήμερα, δείχνει ότι η τρέχουσα κατάσταση έχει πάρει το δρόμο προς τον γκρεμό.
Έχει λοιπόν σημανθεί το τέλος της “αμερικανικής μονοκρατορίας”. Η άνοδος της Κίνας και της Ρωσίας, το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης και ο αντίκτυπός της στη Δύση, οι αραβικές εξεγέρσεις και οι συνέπειές τους,  και οι εξελισσόμενες κρίσεις στην Ουκρανία, τη Συρία, τη Λιβύη, την Υεμένη, την Κένυα, τη Σομαλία  και το πρόβλημα της αθρόας και ανεξέλεγκτης μετανάστευσης, δείχνουν ότι απαιτείται μια ριζική αναθεώρηση της προσέγγισής μας προς τον έξω κόσμο.
Το τέλος της μεταψυχροπολεμικής περιόδου εμφάνισε αναπόφευκτα μια μεταβατική περίοδο με τεκτονικές αναταράξεις στις οποίες η Δύση αδιαφόρησε έδειξε ολιγωρία και εφάρμοσε κοντόφθαλμες πολιτικές. Είναι πολύ δύσκολο να προβλεφτεί τι θα επακολουθήσει. Εκτιμάται ότι μια “δημιουργική καταστροφή” θα είναι μια φυσική διαδικασία. Δεν είναι η καταστροφή που πρέπει να μας ανησυχεί. Η ανησυχία είναι ότι αυτό που δημιουργήθηκε παραμένει πολύ αμφίβολο αν θα επιβιώσει.
Ναι, αλλά αυτό δεν πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, και η παγκόσμια τάξη ήταν σε μεγάλο βαθμό ευρωκεντρική και διπολική. Σήμερα, το παγκόσμιο σύστημα είναι πολυπολικό και όλο και περισσότερο διεθνοποιείται.
Η Ευρώπη είναι πλέον λιγότερο σταθερή από ότι στη μεταψυχροπολεμική περίοδο. Η παρακμή της Βρετανίας είναι σαφής, και ενώ η Γερμανία είναι απρόθυμη να αναλάβει ηγετικό ρόλο, προσπαθεί να ηγεμονεύσει στην ΕΕ, για να αποκομίσει περισσότερα οφέλη. Η Ρωσία φαίνεται ότι προσπαθεί εναγωνίως να ανακτήσει ένα εξιδανικευμένο παρελθόν, ενώ οι ΗΠΑ εμφανίζονται όλο και λιγότερο στο επίκεντρο της νέας παγκόσμιας τάξης από ότι στο παρελθόν. Έτσι προκύπτουν απειλές για την ασφάλεια, κυρίως για τη διάδοση των πυρηνικών όπλων, την τρομοκρατία, και την αδυναμία αντιμετώπισης του μεταναστευτικού προβλήματος, που αμφισβητούν την ασφάλεια και τη σταθερότητα της παγκόσμιας τάξης.

*Υποναύαρχος (εα) Δημήτριος Ν. Τσαϊλάς ΠΝ
Στρατιωτικός Αναλυτής

http://www.komistes.gr