Η Ελλάδα, η Ρωσία και η πολιτική της ταπείνωσης

Λίγο πριν εκλεγεί πρωθυπουργός ο Αλέξης Τσίπρας είχε δηλώσει ότι θα έβαζε ένα τέλος στην  «εθνική ταπείνωση» και στις «εντολές από το εξωτερικό». Όποιος μπαίνει στον πειρασμό να απορρίψει την έμφαση στην εθνική ταπείνωση σαν δήθεν ελληνική εκκεντρικότητα, καλά θα κάνει να κοιτάξει τον υπόλοιπο κόσμο, γράφει ο Γκίντιον Ράτσμαν, αρθρογράφος των «Financial Times».  Ακολουθούν εκτενή αποσπάσματα
από το άρθρο του:

Όταν εξετάζω τα τέσσερα διεθνή ζητήματα με τα οποία ασχολήθηκα περισσότερο τον περασμένο χρόνο _ Ρωσία, ευρωζώνη, Μέση Ανατολή και ανατολική Ασία _ το κοινό στοιχείο είναι η ρητορική περί εθνικής ή πολιτιστικής ταπείνωσης. Μια από τις πρώτες κινήσεις του κ. Τσίπρα ως πρωθυπουργού ήταν να επισκεφθεί στο σκοπευτήριο της Καισαριανής, ένα μνημείο για τους αντιστασιακούς που εκτέλεσαν οι ναζιστές στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η κίνηση αυτή ήταν για την εθνική υπερηφάνεια και μόνο: υπενθύμιζε στους ψηφοφόρους τον ηρωισμό του παρελθόντος ενώ ταπείνωνε και λίγο τους Γερμανούς.

Η ελληνική κυβέρνηση εξελέγη υποσχόμενη να μειώσει το χρέος και να εγκαταλείψει τη λιτότητα. Αλλά αν και η συγκρουσιακή προσέγγιση του ΣΥΡΙΖΑ δεν πέτυχε τους σκοπούς αυτούς, οι ψηφοφόροι χάρηκαν την επίδειξη περιφρόνησης. Τα ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ ανέβηκαν, και ας μειώθηκαν οι καταθέσεις στις ελληνικές τράπεζες.  

Η αντιπαράθεση της Ρωσίας με τη Δύση, όπως και η σύγκρουση της Αθήνας με τους πιστωτές της, τρέφεται από μια αίσθηση πληγωμένης εθνικής υπερηφάνειας. Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν υπηρέτησε κάποτε μια μεγαλύτερη και ισχυρότερη χώρα _ τη Σοβιετική Ένωση. Σήμερα επιμένει ότι πρέπει να αντιμετωπίζουμε τη σύγχρονη Ρωσία σαν «μεγάλη δύναμη». Αν και οι λόγοι της επέμβασης στην Ουκρανία αφορούν την υπεράσπιση συγκεκριμένων συμφερόντων _ ναυτικές βάσεις, αγορές και σύνορα _, η ρητορική της Μόσχας ξεχειλίζει από μια αίσθηση εθνικής ταπείνωσης. Οι Ρώσοι θα δείξουν ότι δεν μπορούν να εκφοβιστούν από αλαζόνες Αμερικανούς.

Στο επίκεντρο του τρόπου με τον οποίο η Κίνα προσεγγίζει τον έξω κόσμο υπάρχει μια αίσθηση εθνικής ταπείνωσης. Τα βιβλία Ιστορίας και το εθνικό μουσείο του Πεκίνου δίνουν έμφαση στον «αιώνα της ταπείνωσης» _ από την πρώτη γεύση από δυτικό ιμπεριαλισμό στη δεκαετία του 1840 ως την ήττα από την Ιαπωνία το 1945. Το μήνυμα με το οποίο βομβαρδίζονται οι νέοι είναι ότι οι ξένες δυνάμεις ταπείνωσαν και εκμεταλλεύτηκαν την αδύναμη Κίνα. Η σύγχρονη Κίνα, τους λένε, δεν θα εκφοβιστεί ποτέ. Ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ζητά ένα «νέο είδος σχέσης των μεγάλων δυνάμεων» _ δηλαδή, να αντιμετωπίζεται η Κίνα ως ισότιμη με τις ΗΠΑ.

Οι ισλαμιστές φονταμενταλιστές επίσης ποντάρουν στην ιδέα ότι η Δύση ταπείνωσε και καταπίεσε τους μουσουλμάνους. Ο Τομ Φρίντμαν, αρθρογράφος των «New York Times», υποστήριξε πριν χρόνια ότι «η ταπείνωση είναι μακράν η πιο υποτιμημένη δύναμη στις διεθνείς σχέσεις».

Όταν ξέσπασαν οι επαναστάσεις στη Μέση Ανατολή το 2011, πολλοί Άραβες θεωρούσαν την κυβέρνησή τους ως αιτία της μιζέριας και της ταπείνωσής τους. Έκτοτε όμως ξανάγινε της μόδας να κατηγορούν τη Δύση. Η κυβέρνηση του Ιράν και οι τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) αλληλομισιούνται αλλά έχουν κοινή ρητορική για την απόρριψη της ταπείνωσης από τη Δύση.

Όλα αυτά σημαίνουν ότι για να λύσουμε τις διεθνείς συγκρούσεις πρέπει να σκεφτούμε τόσο τα συναισθήματα όσο και τα συμφέροντα.

Ενίοτε η παραχώρηση που απαιτείται για να διαχειριστούμε μια αίσθηση εθνικής ή πολιτιστικής ταπείνωσης είναι αδύνατη. Κανείς δεν πρόκειται να δεχθεί το χαλιφάτο για να θεραπεύσει τα πληγωμένα αισθήματα του ISIS.

Μερικές φορές όμως οι κινήσεις που απαιτούνται για να αποκατασταθεί η αίσθηση εθνικής υπερηφάνειας είναι σχετικά μικρές. Η Ελλάδα δεν φαίνεται να απέσπασε σημαντικές παραχωρήσεις από τους πιστωτές της. Ωστόσο η επίδειξη εθνικής περιφρόνησης, σε συνδυασμό με ορισμένες γλωσσικές και τεχνικές αλλαγές, έχουν μαλακώσει τους Έλληνες προς το παρόν. Καθώς η Δύση ατενίζει μια επικίνδυνη σύγκρουση με τη Ρωσία και τις φιλοδοξίες της Κίνας, ας θυμάται ότι τα σύμβολα έχουν συχνά σχεδόν τόση σημασία όση και η ουσία. 

ΤΟ ΒΗΜΑ