Περί ηρώων και τάφων

Του Τάκη Θεοδωρόπουλου

 Ο συμβολικός βίος της γενιάς των 700 ευρώ ήταν βραχύς. Εφεύρεση του προοδευτικού λυρισμού κράτησε όσο άντεξε η μυρουδιά του καμένου που άπλωσε στην Αθήνα. Δύο χρόνια μετά, τα 700 ευρώ που της είχαν εξασφαλίσει έμοιαζαν με όνειρο. Τριακόσια στην καλύτερη περίπτωση, μηδέν στη χειρότερη και διόλου σπάνια. Πολύ πιο ανθεκτικό από την ίδια ήταν το κληροδότημα της καταστροφής που άφησε πίσω της. Εκτοτε το έργο το έχουμε δει να παίζεται
πολλές φορές και υποθέτω θα το δούμε κι άλλες τόσες.

Ο προοδευτικός λυρισμός ο οποίος, σε πείσμα της πραγματικότητας, εξακολουθεί να διεκδικεί το μονοπώλιο της κοινωνικής ευαισθησίας, γνωρίζοντας ότι χωρίς ενσάρκωση κανείς θεός δεν ευδοκίμησε στην καθ’ ημάς Ανατολή πρόλαβε να φτιάξει κι έναν ήρωα για λογαριασμό της. Ηταν το ύστατο επιχείρημα. Πώς μπορείς να μένεις αδρανής όταν στο κέντρο της Αθήνας ένας αστυνομικός πυροβολεί και σκοτώνει έναν έφηβο; Και τι πιο λογικό απ’ το να βγεις στους δρόμους, να κάψεις ό,τι καίγεται, και να φωνάζεις «Μπάτσοι, γουρούνια, δολοφόνοι» σε ό,τι κινείται και φοράει στολή; Η λογική της παράνοιας ήταν, είναι και θα είναι άτεγκτη.

Ποιου ιερού σκοπού υπήρξε ήρωας ο Αλέξης Γρηγορόπουλος; Αν δεχθούμε ότι ο αφηρωϊσμός, όπως και η αποθέωση, έχει παραδειγματικό χαρακτήρα ποιο ήταν το παράδειγμά του; Δόξα τω Θεώ η Ιστορία, και η δική μας και του πολιτισμού στον οποίον ανήκουμε, είναι πλούσια σε ηρωικές μορφές. Ο Αλέκος Παναγούλης υπήρξε ήρωας επειδή ήταν ένας νέος κάτω από τριάντα που προσπάθησε να σκοτώσει τον δικτάτορα Παπαδόπουλο. Απέτυχε, συνελήφθη, βασανίστηκε. Σκοτώθηκε χρόνια αργότερα σε τροχαίο. Πολλοί τότε προσπάθησαν να δώσουν ηρωικό στίγμα στον θάνατό του, λες και οι ήρωες δεν μπορούν να πεθάνουν είτε από ατύχημα, είτε από αρρώστια, είτε από γηρατειά. Η μοίρα χλευάζει τους κοινούς θνητούς, όπως και τους ήρωες. Και ο Γκαγκάριν σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα. Ο Παναγούλης όμως δεν χρειαζόταν ηρωικό θάνατο για να παραμείνει ήρωας της αντίστασης κατά της χούντας.

Ο θάνατος του Αλέξη Γρηγορόπουλου δεν έχει τίποτε το ηρωικό. Ηταν ένα παιδί που τα είχε όλα, καλό σχολειό, οικονομική άνεση, και βγήκε να διασκεδάσει με τους φίλους του στα Εξάρχεια το βράδυ της 6ης Δεκεμβρίου. Βρέθηκε αντιμέτωπος με τη μοίρα του άθελά του, μάλλον κατά τύχη. Ηταν ένας αστυνομικός ο οποίος συμπεριφέρθηκε σαν κοινός αλήτης που βρέθηκε με όπλο στα χέρια του. Δεν ήταν ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος. Τον Γρηγορόπουλο δεν τον σκότωσε η Αστυνομία, όπως σκότωσε τον Πέτρουλα, ή όπως το παρακράτος σκότωσε τον Λαμπράκη. Τον σκότωσε ένας αστυνομικός ο οποίος συνελήφθη, δικάστηκε και καταδικάστηκε. Οσο για το άτυχο παιδί, αυτό έπεσε θύμα της κατεστημένης ανομίας. Ανομία που διαβρώνει την κοινωνική συμπεριφορά, ανομία που διαβρώνει και τους λειτουργούς του Δημοσίου. Θέλουμε να βγάλουμε ηρωισμό μέσα από την ανομία; Μα η ανομία μόνον ανομία μπορεί να γεννήσει. Εκ χάεος δε έρεβός τε μέλαινα νυξ εγένετο.

Τις προάλλες ένα 19χρονο παιδί, ο Θανάσης Καναούτης, βρέθηκε χωρίς εισιτήριο σε ένα τρόλεϊ. Ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος είναι, και σιγά τα ωά. Οταν για να πάρεις εισιτήριο πρέπει να ψάξεις το κατάλληλο περίπτερο και δεν μπορείς να το αγοράσεις άμα επιβιβαστείς μπορεί και να συμβεί στον καθένα. Ο ελεγκτής μάλλον έδειξε υπερβάλλοντα ζήλο, ενδεχομένως να τον ταπείνωσε κιόλας, το παιδί ντράπηκε, πήδηξε όσο το όχημα ήταν εν κινήσει και σκοτώθηκε. Ο θάνατός του δεν είχε τίποτε το ηρωικό. Είναι μάλλον προφανές πως αν ανήκε στο κίνημα του «Δεν πληρώνω» δεν θα είχε φερθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο. Θα είχε βγάλει λόγο, θα είχε πάει στα δικαστήρια και τα λοιπά. Και σιγά μην όλ’ αυτά τα παλικάρια που άνοιγαν τα διόδια είχαν το θάρρος να διακινδυνεύσουν να γρατζουνιστούν. Αν κάτι πρέπει να σκεφτούμε είναι οι συνθήκες που μετατρέπουν ένα μάλλον ασήμαντο καθημερινό επεισόδιο σε δυστύχημα και τραγωδία για μια ολόκληρη οικογένεια. Κι αυτές τις συνθήκες δεν μας τις έδωσαν οι θεοί. Μόνοι μας τις φτιάξαμε.

Η σύληση του νεκρού περιελάμβανε συνθήματα εναντίον των Δημόσιων Συγκοινωνιών -που ανήκουν στα «αφεντικά»- κατάργηση του σώματος των ελεγκτών και λοιπά. Ακουσα και μια θλιβερή κυρία που υπέγραφε ως Κεντρική Επιτροπή του ΣΥΡΙΖΑ να λέει διάφορα μελοδραματικά για το αντίτιμο του εισιτηρίου και τους ανάλγητους κατασταλτικούς μηχανισμούς. Απ’ την παράνοια του 2008 στη βλακεία του 2013. Διότι περί καθαρής βλακείας πρόκειται. Κι αυτού του τύπου η βλακεία αδικεί πρώτα απ’ όλα το άτυχο παιδί και την οικογένειά του.

Στο έργο «Η ζωή του Γαλιλαίου» ο Μπρεχτ είχε πει: «Αλίμονο στους λαούς που έχουν ανάγκη από ήρωες». Λάθος. Ο παμπόνηρος απλώς το είπε αυτό γιατί ήθελε να κατασκευάσει τον ήρωα του «νέου ανθρώπου της νέας εποχής». Απόδειξη ο Γαλιλαίος του. Χωρίς την ελληνική παράδοση του ηρωισμού ο πολιτισμός μας δεν θα ήταν αυτός που ήταν. Τα μουσεία μας και οι βιβλιοθήκες μας είναι γεμάτα από προσωπογραφίες ηρώων. Εχει όμως και η ηρωική παράδοση τους κανόνες της. Κι όταν φτιάχνεις ήρωες χωρίς να σέβεσαι τους κανόνες της ηρωικής παράδοσης τότε το μόνο που καταφέρνεις είναι να περιφέρεις στην αγορά την γύμνια σου. Στην αγορά μιας κοινωνίας η οποία, αποψιλωμένη από αξίες, ανίκανη να σκεφτεί τους όρους της κατάρρευσής της, ψάχνει να επιπλεύσει παράγοντας συναισθηματικά αντανακλαστικά. Μ’ αυτόν τον τρόπο ευτέλισε τη ζωή της και τώρα ευτελίζει και τον θάνατο.