Ἡ ἀλλοτρίωση στην παγκοσμιοποιημένη οἰκονομία

Δημήτρης Μπαλτάς

Ἐντόνως συζητεῖται σήμερα, μεταξύ ἄλλων, τό ζήτημα τῆς παγκοσμιοποιημένης οἰκονομίας πού εὐνοεῖ τίς πολυεθνικές ἑταιρεῖες, βασιζόμενη κυρίως στό φθηνό κόστος παραγωγῆς καί στήν ἀπελευθέρωση τῶν ἀγορῶν. Ἐπειδή ἡ ὅλη διαδικασία ἀφορᾶ ὄχι μόνον στήν σχέση τοῦ ἐργαζομένου με τήν ἐργασία του ἀλλά παράλληλα καί στίς ἰδιαιτερότητες ἐπί μέρους λαῶν καί ἀνθρώπων,
ἐκδοχές πού χαρακτηρίζονται, καί οἱ δύο, ἀπό ἕνα πνεῦμα ἀλλοτριώσεως, θά ἐπιχειρηθεῖ ἐν συνεχείᾳ νά προσδιορισθεῖ τό περιεχόμενο τῆς ἀλλοτριώσεως αὐτῆς στήν σύγχρονη, παγκοσμιοποιημένη πλέον, οἰκονομία.
Ὑπενθυμίζεται ὅτι κατά τήν μαρξική ἀνάλυση τῆς ἔννοιας τῆς ἀλλοτριώσεως ὁ καπιταλισμός μεταμορφώνει τις σχέσεις τῶν ἀνθρώπων σε σχέσεις πραγμάτων. Ἐπισημαίνει δέ ἐπί λέξει ὁ Marx ὅτι ἡ αὐξανόμενη ἀξία τοῦ κόσμου τῶν πραγμάτων εἶναι εὐθέως ἀνάλογη πρός τήν ὑποτίμηση τοῦ κόσμου τῶν ἀνθρώπων.
Πιό συγκεκριμένα, ἡ ἀλλοτρίωση ἀφορᾶ τήν σχέση τοῦ ἐργαζομένου μέ τό προϊόν τῆς ἐργασίας του καί τά μέσα μέ τά ὁποῖα παράγει. Ἐάν τά μέσα παραγωγῆς χρησιμοποιοῦνται προς ὄφελος ὁρισμένων καί πρός καταδυνάστευση ὅλων τῶν ἄλλων, τότε ἀκριβῶς ἡ ἀναφερθεῖσα «μεταμόρφωση» συνιστᾶ τήν ἀλλοτρίωση τῆς ἀνθρώπινης φύσεως. Προφανῶς στήν περίπτωση αὐτή διασπᾶται ἡ ἑνότητα πού πρέπει νά χαρακτηρίζει τό κοινωνικό σύνολο.
Εἶναι βέβαιο ὅτι ἡ ἀλλοτρίωση ἐξακολουθεῖ καί σήμερα νά ὑπάρχει καί μάλιστα σέ μεγαλύτερο βαθμό ἀπό παλαιότερες ἐποχές. Στήν ἐξέλιξη αὐτῆς τῆς σχέσεως, ἐκτός ἀπό τήν ὁμολογουμένως ἐντυπωσιακή σημερινή τεχνολογική ἀνάπτυξη, θά πρέπει νά συνυπολογισθεῖ τό γεγονός ὅτι ὑπάρχει και ἕνα πολύ ὑψηλό ποσοστό φθηνοῦ ἐργατικοῦ δυναμικοῦ, προερχόμενο κυρίως ἀπό τήν νοτιοανατολική Ἀσία. Ἀπό τά πολλά καί ἐνδιαφέροντα παραδείγματα, θά ἀναφερθεῖ ἐδῶ ἡ παραγωγή τοῦ βιβλίου τό ὁποῖο δεν τυπώνεται πλέον στήν χώρα ὅπου ἐκδίδεται ἀλλά σελιδοποιεῖται καί διορθώνεται σέ μία χώρα καί τυπώνεται σέ ἄλλη χώρα, μέ ἔξοδα ἐλάχιστα. Ἐκτιμᾶται μάλιστα ὅτι τό μεγάλο ποσοστό τοῦ φθηνοῦ ἐργατικοῦ δυναμικοῦ θά ὁδηγήσει σέ «πάγωμα» τῶν μισθῶν τῶν ἐργαζομένων στίς δυτικές κοινωνίες γιά τίς ἑπόμενες τουλάχιστον δύο δεκαετίες.
Ἐξ ἄλλου, ἡ ὑποτίμηση τοῦ ἀνθρώπου σέ σχέση με τά πράγματα ἔχει καί μία πολιτιστική παράμετρο, δεδομένου ὅτι ἡ παγκοσμιοποιημένη οἰκονομία ἀπειλεῖ καί τίς ἰδιαιτερότητες τῶν ἐπί μέρους λαῶν και ἀνθρώπων. Στήν περίπτωση αὐτή, ἡ ἀλλοτρίωση ἐντοπίζεται ἀκριβῶς στήν ἰσοπέδωση τῆς πολιτιστικῆς παραδόσεως τῶν ἐπί μέρους λαῶν, ἐφόσον μάλιστα συγκεκριμένα πρότυπα-προϊόντα (λ.χ. ἐνδυμασία, διατροφικές συνήθειες, πολιτιστικές ἐκδηλώσεις κ.ἄ.) προερχόμενα κυρίως ἀπό τήν Ἀμερική ἤ τήν ἐξαμερικανισμένη Δύση υἱοθετοῦνται, κυρίως, ἀπό ἀδύναμους ἀλλά μέ σημαντική παράδοση λαούς. Ἑπομένως ἐδῶ ἡ ἀλλοτρίωση ἔχει πολιτιστικό και ψυχολογικό περιεχόμενο. Ἀντιστοίχως, ἐάν θελήσει νά προβάλει κανείς δυνάμεις ἀντιστάσεως σ’ αὐτήν τήν ἀλλοτριωτική συμπεριφορά, αὐτές θά εἶναι ὁπωσδήποτε πολιτιστικές και ψυχολογικές. Ἐδῶ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία ἡ ἀντίσταση τῶν βασικῶν φορέων τῆς παραδοσιακῆς κουλτούρας. Εἶναι σκόπιμο νά ὑπομνησθεῖ το παράδειγμα τῆς Ρωσσίας: στήν δυτικοποίηση τῆς ρωσσικῆς ζωῆς πού εἶχε ἐπιχειρηθεῖ ἀπό τον Μ. Πέτρο καί ἐπρόκειτο νά συνεχισθεῖ καί κατά τόν ιθ΄ αἰ., θά ἀντιστέκονταν κατ’ ἐξοχήν οἱ ἀγρότες πού ἐκείνη την ἐποχή ἐθεωρεῖτο ὅτι διέσωζαν τήν παραδοσιακή πίστη καί κουλτούρα, ἐμπνεόμενοι ἀπό τούς μεγάλους ἀσκητές τοῦ ρωσσικοῦ μοναχισμοῦ. Σέ τελική ἀνάλυση, ὡς πράξη ἀντιστάσεως σ’ αὐτήν τήν ἰσοπεδωτική συμπεριφορά μπορεῖ νά θεωρήσει κανείς τήν διατήρηση τῆς ἱστορικῆς συνειδήσεως.
Ἀπό τά παραπάνω καθίσταται, νομίζω, σαφές το διττό περιεχόμενο τῆς ἔννοιας τῆς ἀλλοτριώσεως στήν σημερινή οἰκονομική πραγματικότητα. Πάντως ἡ ἀλλοτρίωση δέν ἐξαντλεῖται στήν σχέση τοῦ ἐργαζομένου μέ τό προϊόν τῆς ἐργασίας του. Ἐπί πλέον ἡ ἀλλοτρίωση καταγράφεται ὡς λειτουργία πού ἀπειλεῖ ξεκάθαρα τήν πολιτιστική καί ψυχολογική συμπεριφορά ἐπί μέρους λαῶν καί ἀνθρώπων πολλές φορές ἀνίσχυρων μπροστά στίς πρακτικές ἐφαρμογές τῆς παγκοσμιοποιήσεως ἀπό κράτη πολύ πιο ἰσχυρά. Καί πρός τίς δύο αὐτές ἐκδοχές τῆς ἀλλοτριώσεως ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, πολίτης καί ἐργαζόμενος, ἔχει τήν μοναδική ὑποχρέωση νά ἀντισταθεῖ.
πηγή: Αντίφωνο, εἶχε δημοσιευθεῖ στήν «Εὐθύνη», τ. 414, 2006, σελ. 303-304)
http://www.antifono.gr/