Το Αιγαιοπελαγίτικο Θέατρο

Γράφει ο Πάνος Σκουρολιάκος*

Δεν είμαστε φανατικοί της κατηγοριοποίησης, αλλά συχνά μας κεντρίζει το ενδιαφέρον η δράση και ανάπτυξη του θεάτρου που ορίζεται από έναν χώρο, μια εποχή ή κάποιο άλλο χαρακτηριστικό, το οποίο συντείνει στη δημιουργία μιας ξεχωριστής θεατρικής περιοχής.

Στα νησιά του Αιγαίου πελάγους, γύρω στα 1600 - 1700, αναπτύχθηκε μια θεατρική
δραστηριότητα γηγενής, με έργα που γράφονταν εκεί και παραστάσεις που δίνονταν κάτω από την επιρροή της ιησουίτικης καθολικής προπαγάνδας. Βενετοί, Γενουάτες και άλλοι καθολικοί το θρήσκευμα κατακτητές εναλλάσσονταν στην εξουσία και κοινή προσπάθεια όλων ήταν ο προσηλυτισμός πιστών από το ορθόδοξο δόγμα στο καθολικό. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν τα σπουδαστήρια των ιησουιτών όπου το θέατρο, ως εκπαιδευτικό εργαλείο, κατείχε σημαντική θέση στην εκμάθηση της λατινικής γλώσσας και την καλλιέργεια της πίστης στο δόγμα της δυτικής Καθολικής Εκκλησίας.

Η πρώτη παράσταση σε ιησουίτικο κολλέγιο καταγράφεται στα 1551, με μία άγνωστη τραγωδία στο Κολέτζιο Μαμερτίνο της Μεσσήνης. Στα τριακόσια περίπου ιησουίτικα κολέγια παίζονταν τουλάχιστον ένα έργο τον χρόνο. Γράφτηκε ένας τεράστιος αριθμός από θεατρικά έργα, πολλά από τα οποία και δημοσιεύθηκαν. Τα θέματά τους ήταν παρμένα από τη Βίβλο ή την κλασική αρχαιότητα (Δαβίδ, Θησέας, Αβεσσαλώμ, Ηρακλής).

Στα νησιά των Κυκλάδων, λοιπόν, αλλά και στη Χίο, όπου έδρασε η Καθολική Εκκλησία, αναπτύχθηκε αυτό το είδος του θεάτρου με πάμπολλες παραστάσεις, αλλά και έργα που γράφτηκαν εδώ. Άγνωστοι οι περισσότεροι συγγραφείς. Έχουμε όμως πληροφορίες για έναν σημαντικό συγγραφέα και λόγιο, τον ιερέα Μιχαήλ Βεστάρχη. Παρ' ότι ορθόδοξος ιερέας και κήρυκας του Ευαγγελίου με τις ευλογίες της Μεγάλης Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως όπου και έλαβε το σχήμα, επιστρέφοντας στη Χίο ως ιεροκήρυκας στον ναό του Αγίου Βίκτωρος, προβαίνει σε «ομολογία πίστεως» στην καθολική εκκλησία, εξασφαλίζοντας μισθό από αυτήν. Στο πλαίσιο των υποχρεώσεών του είναι προφανώς και η καλλιέργεια του θεάτρου με σκοπό τη συμπάθεια και εν τέλει τον προσηλυτισμό στο καθολικό δόγμα. Ο ιερομόναχος Χρύσανθος Νοταράς αλλά και ο ιερέας Δομήνικος Μαυρίκιος είναι άλλοι δύο θεατρικοί συγγραφείς που δημιούργησαν κι αυτοί στο πλαίσιο των θρησκευτικών ταγμάτων του Αρχιπελάγους. Σε «ομολογία πίστεως» είχαν προβεί και αυτοί. Όμως, όπως υποστηρίζει ο Θωμάς Παπαδόπουλος, αυτή η ενέργεια δεν σήμαινε και αλλαγή δόγματος. Θεωρεί πως ήταν απλώς τυπική προϋπόθεση μιας έμμισθης σχέσης με την Καθολική Εκκλησία. Η σύμπραξη άλλωστε των δύο εκκλησιών καθώς και οι διπλές λειτουργίες και συλλειτουργίες δεν ήταν άγνωστο φαινόμενο εκείνη την εποχή στη Χίο αλλά και στις Κυκλάδες.

Σε αυτά τα νησιά, λοιπόν, τις παραστάσεις ανέβαζαν οι θρησκευτικές αδελφότητες. Έπαιζαν τους ρόλους στην αρχή παιδιά, αλλά συν τω χρόνο συμμετείχαν και μεγαλύτεροι, έως και ηλικιωμένοι, όπως στην παράσταση της «Τραγέδιας του Αγίου Δημητρίου» που ανέβηκε το 1723 στη Νάξο. Αυτού του είδους η θεατρική δραστηριότητα καταγράφεται στον ευρύτερο χώρο του Αιγαίου (Σαντορίνη και αλλού).

Ένα από τα έργα αυτής της περιόδου, τον «Δαβίδ», άγνωστου Χιώτη ποιητή, ανέβασε ο Σπύρος Α. Ευαγγελάτος με το «Αμφιθέατρο» το 1980. Η πρεμιέρα μάλιστα δόθηκε στη Χίο. Με εμφανή τη συμπάθεια προς την Καθολική Εκκλησία, το έργο θυμίζει ιταλική μπαρόκ όπερα, μπολιασμένη με λαϊκούς εκφραστικούς τρόπους και στοιχεία μεσαιωνικών μυστηρίων.

Σημειώνει ο Σ.Α. Ευαγγελάτος πως ο «Δαβίδ» είναι ένα έργο πολιτικό, μια και γράφτηκε με αφορμή την καθολική προπαγάνδα. Όμως είναι ένα έργο βαθύτατα ελληνικό, επηρεασμένο από τη δυτική τέχνη. Συνεχίζει λέγοντας πως «η στενή προγραμματική αφορμή μας έδωσε ένα έργο με θαυμάσιες λυρικές στιγμές, με μια ιδιότυπη αισθητική, ανεπανάληπτη στη νεοελληνική δραματουργία».

Αυτό είναι λοιπόν το Αιγαιοπελαγίτικο Θέατρο, που καλλιεργήθηκε για συγκεκριμένο σκοπό, αλλά που το μυαλό και η ψυχή των ανθρώπων του τόπου μας το προίκισαν με γεννήματα ακριβά και αξιοπρόσεκτα.

Βιβλιογραφία:

Τ. «Παράβασις», Θ. Παπαδόπουλος - Β. Πούχνερ: «Νέα στοιχεία για τον Χιώτη ιερέα και δραματουργό Μιχαήλ Βεστάρχη (+1662)», εκδ. Καστανιώτη.

"Λεξικό του Θεάτρου - Πανεπιστήμιο Οξφόρδης". Μτφ. Ν. Χατζόπουλος, εκδ. Νεφέλη.

Πρόγραμμα της παράστασης του «Δαβίδ», εκδ. Αμφιθεάτρου Σ.Α. Ευαγγελάτου.

* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ, βουλευτής Περιφέρειας Αττικής