Ο ρωσοτουρκικός ανταγωνισμός και οι συνέπειες για την Ελλάδα

Του Δημήτρη Τσαϊλά *

Οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν μια μακρά και ιστορική διάσταση φορτισμένη, ο δε ανταγωνισμός μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα, καθώς αντανακλάται σε γεωπολιτικές, γεωστρατηγικές και γεωοικονομικές πτυχές. Στη σημερινή πραγματικότητα που δημιουργήθηκε από την αναταραχή στον αραβικό κόσμο, υπάρχει μια διαμάχη σε εξέλιξη για την επιρροή στην
αναμόρφωση της περιφερειακής τάξης στη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία και η Τουρκία εμπλέκονται στη διαδικασία αυτή και προσπαθούν, η κάθε μια για τα δικά της συμφέροντα, να ενισχύσουν την ικανότητά τους να επηρεάζουν τις περιφερειακές εξελίξεις.

Η Τουρκία είναι κράτος μέλος του ΝΑΤΟ και οι Δυτικές δυνάμεις στη Μέση Ανατολή επηρεάζουν τις ρωσοτουρκικές σχέσεις αλλά και τις πιθανές προοπτικές για τη σύσφιξη αυτών. Την ίδια στιγμή, η Τουρκία θέλει να λογίζεται ως ένας ανεξάρτητος περιφερειακός παίκτης με τη δική της ατζέντα. Ειδικά στο πλαίσιο του εμφυλίου πολέμου στη Συρία, τόσο η Ρωσία όσο και η Τουρκία έχουν εκ διαμέτρου αντίθετα συμφέροντα και ως εκ τούτου βρίσκονται σε αντίθετες πλευρές του λεγομένου γεωπολιτικού περιφερειακού παιγνίου. Η τριβή μεταξύ των δύο χωρών, ωστόσο, δεν περιορίζεται στη Μέση Ανατολή, αλλά εκτείνεται στην Κεντρική Ασία και τον Καύκασο σε περιοχές της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, καθώς και στην ανάπτυξη συγκρούσεων στη Μεσόγειο Θάλασσα.

Ειδικά στη Μέση Ανατολή, μετά την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους, η ρωσοτουρκική διένεξη έχει ενταθεί επικίνδυνα. Η Ρωσία, η οποία έχει επενδύσει πολλά σε μια συνεχή προσπάθεια να εδραιωθεί στην περιοχή ως ισοδύναμος παίκτης επιρροής με τις ΗΠΑ, βρίσκεται σε μια πορεία σύγκρουσης με την Τουρκία, η οποία διεκδικεί περιφερειακή ηγεσία για τον εαυτό της, τόσο αυτόνομα όσο και ως μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας.

Ο συνεχιζόμενος πόλεμος στη Συρία έχει δημιουργήσει μια νέα κατάσταση, τόσο στη Μέση Ανατολή, όσο και στη διεθνή κοινότητα εν γένει, με τα τρομοκρατικά κτυπήματα της οργάνωσης του αυτοαποκαλούμενου Ισλαμικού Κράτους. Κατά συνέπεια, οι επίδοξοι μνηστήρες με συμφέροντα στην περιοχή, όπως η Βρετανία, η Γαλλία, η Γερμανία, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας, διαγκωνίζονται να αναλάβουν δράση, ώστε να ανανεώσουν την επιρροή τους εκεί και να προσαρμόσουν την πολιτική τους στις νέες προκλήσεις, προκειμένου να διαμορφώσουνε το μέλλον της περιφερειακής τάξης.

Από την πλευρά της Τουρκίας, ακόμη και πριν από την αναταραχή, η τουρκική πολιτική είχε ένα νεο-οθωμανικό χαρακτήρα, που συνεχίζει δριμύτερα προς αυτήν την κατεύθυνση, βάζοντας σε έντονες ανησυχίες όλους τους γείτονες, ακόμα και τους συμμάχους της. Αυτό εκτιμάται ότι είναι το κύριο υπόβαθρο της νέας σύγκρουσης μεταξύ της Τουρκίας και της Ρωσίας. Πράγματι, μετά από μια διάρκεια «πολιτικής υποκρισίας» και μια προσπάθεια να παρουσιάσουν αμφότεροι μια εικόνα επωφελών σχέσεων, οι ρωσοτουρκικές σχέσεις έχουν πλέον βρεθεί σε μια κρίσιμη καμπή.

Ένα άλλο θέατρο σύγκρουσης είναι η Μεσόγειος θάλασσα, όπου η τριβή έχει ενταθεί. Τα συμφέροντα της Τουρκίας στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου είναι από τη φύση τους σημαντικά, λόγω της πρόσβασης με τις χώρες της Μέσης Ανατολής, αλλά και των πλουσίων κοιτασμάτων φυσικού αερίου. Μείζονος σημασίας για τη Ρωσία είναι οι σχέσεις της με την Ελλάδα και την Κύπρο, αλλά και η ναυτική παρουσία στην περιοχή, λόγω του ανταγωνισμού με τις ΗΠΑ και του υφισταμένου στόλου του ΝΑΤΟ. Το ρωσικό ενδιαφέρον σε ναυτική δραστηριότητα στην περιοχή έχει αυξηθεί πρόσφατα με τη συνδρομή του Άσαντ, από τη διασφάλιση ναυτικής βάσης στη Συρία.

Ένα άλλο υπό εξέταση θέμα αφορά τα αποθέματα φυσικού αερίου που ανακαλύφθηκαν στην ανατολική Λεκάνη της Μεσογείου. Η Ρωσία, μάλλον, έχει ισχυρό ενδιαφέρον να συμμετάσχει στο θέμα του φυσικού αερίου, προκειμένου να διατηρήσει το σημερινό μονοπώλιο της σχετικά με την προμήθεια φυσικού αερίου προς την Ευρώπη. Από την πλευρά της, η Τουρκία είναι μια ενδιαφερόμενη δύναμη, διότι χρειάζεται πρόσβαση σε πρόσθετες πηγές ενέργειας, τόσο ως καταναλωτής, όσο και ως ρυθμιστής της διαδρομής για τη μεταφορά της ενέργειας, και προκειμένου να μην επωφεληθεί η Κύπρος από την εξαγωγή αερίου όσο το Κυπριακό παραμένει άλυτο και τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων είναι υπό εξέταση.

Η Τουρκία, επίσης, επιθυμεί να βρει μια απάντηση στην αναδυόμενη συνεργασία της Ρωσίας με το Ισραήλ, την Κύπρο και την Ελλάδα. Η ναυτική παρουσία της Ρωσίας στη Μεσόγειο περιορίζεται σήμερα στο συριακό λιμάνι της Ταρτούς, και το μέλλον παρουσίας είναι ασαφές. Γι’ αυτό η Ρωσία σίγουρα ενδιαφέρεται για την επέκταση της ναυτικής παρουσία της στην περιοχή με επιπλέον βάσεις. Επιλογές όπως η Κύπρος, η Ελλάδα, η Αίγυπτος και η Μάλτα, για παράδειγμα, είναι υπό εξέταση στους στρατηγικούς σχεδιασμούς της. Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία έχει διατηρήσει μια ναυτική παρουσία στην περιοχή με αποστολή νηοπομπών και μεμονωμένων πλοίων εκ περιτροπής.

Ο ρωσικός στόλος επίσης πρόσφατα άρχισε να διεξάγει σημαντικές ασκήσεις στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου, και φέτος η Ρωσία ανακοίνωσε την απόφαση της να εγκαταστήσει ένα μόνιμο στολίσκο στη Μεσόγειο. Η μόνιμη παρουσία του ρωσικού στόλου στην ευαίσθητη εμπόλεμο ζώνη αποτελεί ένα σημαντικό γεωστρατηγικό πλεονέκτημα, με χαρακτήρα αποτρεπτικό προς την κατεύθυνση αντιμετώπισης απειλών κατά των συμφερόντων της Ρωσίας. Η απειλή σαφώς απευθύνεται στην Τουρκία, που είναι ο κύριος διάδικος που αμφισβητεί τη ρωσική δραστηριότητα σε αυτόν τον τομέα.

Συνέπειες για την Ελλάδα

Η Ρωσία και η Τουρκία θα συνεχίσουν την προσπάθεια για να ενισχύσουν τη θέση και την ικανότητά τους να διαμορφώσουν το μέλλον της περιφερειακής τάξης στη Μέση Ανατολή και τη Μεσόγειο, ενώ ταυτόχρονα έχουν και περίπλοκες σχέσεις με την Ελλάδα και την Κύπρο. Υπό τις παρούσες συνθήκες, εμπλεκόμαστε σε κάθε δυνατό περιφερειακό σενάριο και είναι σαφές σε όλους ότι οι Ρώσοι ενδιαφέρονται να αναπτύξουν σχέσεις συνεργασίας στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Για τους παραπάνω λόγους, η ένταση και η προκλητικότητα από μέρους των Τούρκων θα βαίνουν αυξανόμενες, καθώς θα χρησιμοποιούν την πολεμική τους ισχύ, για να αποτρέψουν το οποιοδήποτε εις βάρους τους αποτέλεσμα.

* Ο Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Υποναύαρχος ΠΝ ε.α.