O μύθος του Εφιάλτη

Του Νίκου Χρυσολωρά 

Κινδυνεύει η Δημοκρατία μας από δυνάμεις που απεργάζονται την «αποσταθεροποίηση», όπως δήλωσε ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλ. Τσίπρας, μετά τα τραγικά γεγονότα της περασμένης εβδομάδας;
Για να απαντήσουμε στο κρίσιμο αυτό ερώτημα, επιτρέψτε μου να καταφύγω στις παρατηρήσεις διανοητών που αφιέρωσαν τη ζωή τους στη μελέτη της πολιτικής σταθερότητας.

Σύμφωνα με τον Τζον Ρολς, έναν από τους επιφανέστερους πολιτικούς φιλοσόφους του 20ού αιώνα, «επιβεβλημένη» προϋπόθεση για τη
διασφάλιση της δημοκρατικής ομαλότητας είναι η λεγόμενη «επάλληλη συναίνεση» ολόκληρης σχεδόν της κοινωνίας και των πολιτικών δυνάμεων επί της ουσίας του Συντάγματος. Για να μιλήσουμε με ποδοσφαιρικούς όρους, όσο σκληρό και να είναι το ματς στο γήπεδο της πολιτικής σύγκρουσης, οι αντίπαλοι θα πρέπει να συμφωνούν στο τι είναι φάουλ και τι οφσάιντ. Διαφορετικά, αντί για ποδόσφαιρο, θα παίξουν ξύλο ή τίποτα χειρότερο. Μόνο όταν η νομιμοφροσύνη κυβέρνησης και αντιπολίτευσης επί των «συνταγματικών ουσιωδών» είναι «ακλόνητη και η εν λόγω συμφωνία αναγνωρίζεται αμοιβαία, τότε το συνταγματικό καθεστώς είναι ασφαλές», γράφει ο Ρολς στη «Δίκαιη Κοινωνία».

Ποια είναι αυτά τα ουσιώδη, τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να κινείται η πολιτική αντιπαράθεση; Πρώτον, ότι η «πολιτική εξουσία είναι πάντα μια καταναγκαστική εξουσία που υποστηρίζεται από τους κρατικούς μηχανισμούς, οι οποίοι επιβάλλουν τους νόμους της. Αλλά σε ένα συνταγματικό καθεστώς, η πολιτική εξουσία είναι ταυτόχρονα η εξουσία του συλλογικού σώματος των ισότιμων πολιτών» και «επιβάλλεται συστηματικά σε πολίτες ορισμένοι από τους οποίους μπορεί να μην αποδέχονται κάποιους από τους νόμους που θεσπίζονται».

Υφίσταται, λοιπόν, επάλληλη συναίνεση, σε αυτά τα ουσιώδη, στην ελληνική περίπτωση; Μόνο σε κάποιο βαθμό. Ολοι γνωρίζουμε ότι υπάρχουν πολιτικές δυνάμεις στη χώρα, αλλά και εκατοντάδες χιλιάδες συμπολίτες μας, οι οποίοι δεν αμφισβητούν μόνο την ορθότητα των κανόνων, που επιβάλλουν τα όργανα της πολιτείας, αλλά και την ίδια τη «νομιμοποίηση» αυτών των κανόνων, καθώς και το δικαίωμα του κράτους να τους επιβάλλει. Πιστεύουν ότι οι κανόνες αυτοί εξυπηρετούν ξένα συμφέροντα, ταξικά, εθνικά, φυλετικά ή άλλα, και δεν αποτελούν έκφραση της συλλογικής βούλησης. Πιστεύουν ότι οι εκλεγμένοι ηγέτες της χώρας είναι «όργανα των διεθνών τοκογλύφων» ή «απόγονοι του Τσολάκογλου» ή «πιόνια των Εβραιομασόνων» κ.λπ.

Οι απόψεις αυτές δεν είναι περιθωριακές. Τις προωθούν μεγάλα μέσα ενημέρωσης, τις επικοινωνούν προβεβλημένοι αρθρογράφοι, τις ακούμε από ιεράρχες και πολιτικούς. Το Αφήγημα του Εφιάλτη, του τερατόμορφου Σπαρτιάτη στρατιώτη που πρόδωσε τους δικούς του, χρησιμοποιείται κατά κόρον ακόμη και στην επίσημη Ιστορία που διδάσκεται στα σχολεία μας, ώστε να ερμηνεύσει τις κακουχίες του ελληνικού έθνους και αποτελεί «καταστατικό μύθο» στις θεωρίες που αμφισβητούν τα συνταγματικά ουσιώδη. Η απήχηση αυτού του αφηγήματος εξηγεί σε μεγάλο βαθμό γιατί η πολιτική ιστορία της νεότερης Ελλάδας σημαδεύτηκε από τόσες εκτροπές και αιματηρές συγκρούσεις. Διότι ο Εφιάλτης δεν αντιμετωπίζεται φυσικά ως νόμιμος πολιτικός αντίπαλος, αλλά ως πραγματικός εχθρός προς εξόντωση. Σε τέτοιες συνθήκες ακραίου ανταγωνισμού, εξηγεί η διανοήτρια Σαντάλ Μουφ, η Δημοκρατία δεν μπορεί να λειτουργήσει και βυθίζεται στη βία.

Αντιθέτως, στις χώρες όπου τέτοιες θεωρίες έχουν μόνο περιθωριακή απήχηση, τα συνταγματικά καθεστώτα αποδεικνύονται σταθερά. Αντί για ανταγωνισμό μηδενικού αθροίσματος, όπου επικρατεί το «ο θάνατός σου, η ζωή μου», καλλιεργούνται συνθήκες «δημοκρατικού αγωνισμού», κατάσταση στην οποία, σύμφωνα με τη Μουφ, τα αιτήματα των πολιτικών αντιπάλων αντιμετωπίζονται ως νόμιμα, έστω και αν οι διαφορετικές παρατάξεις γνωρίζουν ότι ουδέποτε θα γεφυρώσουν τις διαφορές τους.

Η σταθερότητα της μεταπολίτευσης δεν οφείλεται στην επίτευξη ουσιαστικής επάλληλης συναίνεσης για τους στοιχειώδεις κανόνες της πολιτικής αντιπαράθεσης. Επρόκειτο για μία ευκαιριακή ανακωχή, υπό την προϋπόθεση ότι το πελατειακό σύστημα θα ικανοποιούσε αιτήματα των αντιτιθέμενων κοινωνικών ομάδων και φατριών. Με την κρίση, όμως, η προϋπόθεση αυτή έπαψε να υφίσταται και οι διχαστικές ιδεολογίες του Εφιάλτη διεκδικούν τη ριζική ανασύνθεση του πολιτικού σκηνικού. Και αν η Χρυσή Αυγή, ως οργάνωση, μπορεί να αντιμετωπιστεί ποινικά, ο περαιτέρω εκφασισμός της κοινωνίας μπορεί να ανασχεθεί μόνο αν όσοι έχουν δημόσιο βήμα αναδιατυπώσουν τους όρους της πολιτικής αντιπαράθεσης και σταματήσουν να αμφισβητούν τη δημοκρατική νομιμοποίηση και την ηθική υπόσταση των αντιπάλων τους. Θέλουμε; Μπορούμε;