Αντινομίες και διαψεύσεις ετών τριάντα εννέα

Του Νίκου Ξυδάκη

H 39η επέτειος ίδρυσης του ΠΑΣΟΚ λειτουργεί σαν πρόβα κηδείας του συγκεκριμένου πολιτικού σχηματισμού, αλλά και σαν ευκαιρία ιστορικού απολογισμού σε εθνικό επίπεδο. Οι συνιδρυτές και κληρονόμοι του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ, οι λαθρεπιβάτες και οι εκσυγχρονιστές, οι αποσυνάγωγοι και οι αποδράσαντες, έχουν να πουν τη δική τους εκδοχή της ιστορίας. Σε καμία απ’ όσες ακούστηκαν εντούτοις δεν περιείχετο αυτοκριτική· περίσσεψαν η αυταρέσκεια, η αμηχανία κι ένας μόλις κρυπτόμενος πανικός για το άδηλο μέλλον, ευνοήτως: το κόμμα συγκροτήθηκε διαχρονικά ως
αυτοαναπαραγόμενο απαράτ, ως συμπαγής συντεχνία προεστών, οι οποίοι ενέμοντο όχι μόνο την κυβερνητική εξουσία αλλά κάθε πεδίο του δημόσιου χώρου, από τις ΔΕΚΟ και τα συνδικάτα έως την αυτοδιοίκηση και τις τράπεζες. Ιδού ο πανικός: ο ανθρωπότυπος ΠΑΣΟΚ δεν μπορεί να επιζήσει εκτός εξουσίας. Ούτε μπορεί να παράγει πολιτική. Ως εκ τούτου, τα φρόνιμα, πλην ανιαρά και προβλέψιμα, λόγια του Κ. Σημίτη για ανασύσταση της κεντροαριστεράς με νέες ιδέες όπως το 1974, απευθύνονταν σε μια σάλα γεμάτη ερείπια και στάχτες. Και το κυριότερο: σε μια ριζικά διαφορετική ιστορική συγκυρία από του ’74.

Το ΠΑΣΟΚ εφάρμοσε ένα μείγμα σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος και λαϊκισμού. Η μαζική δημόσια παιδεία, που είχε ξεκινήσει από τη μεταρρύθμιση Παπανούτσου, το ΕΣΥ, η δειλή αλλά υπαρκτή αναδιανομή εισοδήματος, η διαχείριση ελλειμμάτων και χρέους, ήταν η καθυστερημένη εφαρμογή του δυτικοευρωπαϊκού σοσιαλδημοκρατικού προγράμματος, μετά τις ανώμαλες περιόδους του μετεμφυλίου και της δικτατορίας. Ελλιπώς και αδόμητα. Σημαντικότερες ήταν οι μεταρρυθμίσεις που επηρέασαν το συλλογικό φαντασιακό: η αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης, η αναμόρφωση του οικογενειακού δικαίου. Και βέβαια η μερική ανανέωση των ηγεμονικών ελίτ με νέα πρόσωπα, που εξέφραζαν τα ανερχόμενα μικρομεσαία στρώματα, την ατμομηχανή του ΠΑΣΟΚ.

Η παρακμή της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη παρέσυρε αφεύκτως και το ΠΑΣΟΚ, ιδίως μετά το ιστορικό ρήγμα του 1989. Η πολιτική του εφεξής τροφοδοτήθηκε από την παραδοσιακή δεξαμενή του λαϊκισμού και του κορπορατισμού, εμπλουτιζόμενη από την ευρωλατρία και έναν εκλεκτικιστικό μπλερισμό. Σοσιαλισμός συν χρηματιστήριο. Τσάροι οικονομίας και τραπεζίτες όμνυαν στους θεούς των αγορών που έφερναν φτηνό χρήμα, και το ΠΑΣΟΚ κέρδισε δύο εκλογές υποσχόμενο ευρωπαράδεισο και κινητοποιώντας τις φυλές των ΔΕΚΟ.

Η πολιτική, ηθική και διανοητική φθορά είχε επέλθει πολύ πριν τη μοιραία κυβέρνηση Γ. Παπανδρέου. Οι κορυφές είχαν παραδοθεί ή αλωθεί στις δυνάμεις της διαπλοκής προ πολλού, από τη δεκαετία του ’90. Ο πλουτισμός και ο καθεστωτισμός είχαν διαποτίσει τα στελέχη μέχρι μυελού, το μεγάλο κόμμα της μεταπολίτευσης είχε χάσει κάθε ηθικό έρεισμα, και η κατάρρευση του 2009-10 ουσιαστικά έδειξε και τη διανοητική αποσάθρωση.

Αυστηροί, σκληροί, οργισμένοι, απορριπτικοί – είμαστε με το ΠΑΣΟΚ. Πρέπει όμως να αναγνωρίσουμε ότι η 39χρονη ιστορία του είναι εν πολλοίς και η ιστορία μας, η ιστορία της ελληνικής μεταπολίτευσης, οι αντινομίες, τα επιτεύγματα, οι προσδοκίες, οι διαψεύσεις. Και η ώριμη στιγμή για το ξεπέρασμά του.