Μια πρόταση για το «studio» του σωφρονιστικού συστήματος

Του Στέφανου Κασιμάτη

Οταν καμιά φορά βλέπουμε στην τηλεόραση εικόνες από την προσαγωγή κάποιου επικίνδυνου κακοποιού της κατηγορίας των «σκληρών» (π.χ., του φυράματος των Πάσσαρη, Ριζάι κ.ά.), μπορεί να το έχετε προσέξει ότι δεν είναι σπάνιο ο κακοποιός να εμφανίζεται χαμογελαστός σαν να μην τρέχει τίποτε. Το παράδοξο θέαμα σε κάνει να σκέπτεσαι τότε ότι ο προσαγόμενος είναι μάλλον εκτός πραγματικότητος. Η αλήθεια, όμως, είναι διαφορετική: ο χαμογελαστός κακοποιός είναι απολύτως εντός

πραγματικότητος - ιδίως όταν προέρχεται από εκείνες τις γειτονικές χώρες, τις οποίες οι κανόνες της πολιτικής ορθότητος απαιτούν πλέον να προσδιορίζουμε ως χώρες της «Νοτιοανατολικής Ευρώπης», όπως είναι η σικ ονομασία των Βαλκανίων.

Αυτή η συμπεριφορά έχει σχέση με τη χώρα προέλευσης του κακοποιού, αλλά -ας μην παρεξηγηθώ, παρακαλώ- δεν οφείλεται σε αυτή καθαυτή την εθνική προέλευσή του. Δεν είναι, προς Θεού, ζήτημα «ράτσας» η εγκληματικότητα. Είναι, κυρίως, ζήτημα των ποικίλων συνθηκών που επιτρέπουν την ανάπτυξή της. Ο κακοποιός της εικόνας, που επικαλούμαι ως επιχείρημα της θέσης που θέλω να υποστηρίξω, δεν χαμογελά αναιδώς επειδή είναι από την τάδε ή τη δείνα χώρα και δήθεν έχει «κάτι διαφορετικό στο DNA του». Χαμογελά, επειδή ξέρει ότι θα εκτίσει την ποινή του σε περιβάλλον με τις ευνοϊκότερες συνθήκες που θα μπορούσε να επιθυμεί, δηλαδή σε μια ελληνική φυλακή, όπου σχεδόν όλα επιτρέπονται...

Οι περισσότεροι, φαντάζομαι, θυμόμαστε το επιχείρημα με το οποίο οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι απέτρεψαν την εγκατάσταση στις φυλακές της χώρας συστήματος που θα έθετε εκτός λειτουργίας τα κινητά τηλέφωνα: ήταν οι ενδεχόμενοι κίνδυνοι για την υγεία των ιδίων, αλλά και των κρατουμένων, οι οποίοι -αλίμονο- ποτέ δεν χάνουν την ανθρώπινη ιδιότητά τους, όσο κακά πράγματα και αν έχουν κάνει. Περιέργως, τα ίδια κριτήρια δεν ισχύουν, λ.χ., για αίθουσες συναυλιών στο εξωτερικό, οι θαμώνες των οποίων ανήκουν στην ελίτ που μπορεί να πληρώνει το ποσό μιας σύνταξης του ΙΚΑ για ένα εισιτήριο. Δεν ισχύουν ούτε καν στη Βουλή των Ελλήνων! Η θεωρούμενη -πάλι με τους κανόνες της πολιτικής ορθότητος- κατ' εξοχήν ισχυρή, μοχθηρή και συμφεροντολόγος «συντεχνία» έχει δεχθεί την εγκατάσταση παρόμοιου συστήματος στην αίθουσα του βουλευτηρίου. Στις φυλακές της χώρας, εντούτοις, δεν επιτρέπεται. Γιατί;

Μόνον με υποθέσεις μπορώ να απαντήσω - υποθέσεις βασισμένες στην κοινή λογική. Δεν επιτρέπεται, διότι διάφορες ομάδες συμφερόντων βολεύονται από τη λειτουργία των -υποτίθεται απαγορευμένων- κινητών στις φυλακές. Κατ' αρχάς, αυτοί (όποιοι και αν είναι...) που κερδίζουν από την πώλησή τους μέσα στις φυλακές και μάλιστα σε τιμές εξωφρενικές, όπως διαβάζουμε. Επειτα, βολεύονται οι κακοποιοί, οι οποίοι έτσι αποκτούν τη δυνατότητα να διευθύνουν μέσα από τη φυλακή τη λειτουργία των κυκλωμάτων που ελέγχουν.

Ποιος χάνει από την κατάσταση αυτή; Ολοι εμείς οι υπόλοιποι: η ευρύτερη κοινωνία που υφίσταται τις συνέπειες της εγκληματικότητας. Δεν είναι τυχαία φαινόμενα ούτε οι δικαστικοί αγώνες, στους οποίους αποδύονται σκληροί κακοποιοί προκειμένου να εκτίσουν την ποινή τους στην Ελλάδα ούτε οι θεαματικές αποδράσεις που πραγματοποιούνται από έγκλειστους της συγκεκριμένης κατηγορίας. Θυμηθείτε μόνο τις δεκαοκτώ χειροβομβίδες και τις πεντακόσιες σφαίρες από καλάσνικοφ που έριξαν κατά την πρόσφατη απόδρασή τους οι δώδεκα Αλβανοί κακοποιοί από τις φυλακές Τρικάλων. Τα χειρότερα καθάρματα από τις χώρες των Βαλκανίων, αλλά και του Καυκάσου, επιδιώκουν να αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους στην Ελλάδα, για τον πολύ απλό λόγο ότι η χώρα είναι, γενικώς, ένα... «studio». (Πραγματολογική επεξήγηση: αν το έχετε προσέξει, το παραδοσιακό κόκκινο φως των maisons de tolerance έχει πλέον αντικατασταθεί από την επιγραφή «studio», με λάμπες νέον...).

Τι μπορούμε να κάνουμε; Λυπάμαι αν σας δυσαρεστώ, αλλά όχι πολλά· ωστόσο, κάτι το μπορούμε. Ομως, προτού φθάσω σε αυτό, επιτρέψτε μου μία παρέκβαση, που αφορά το γιατί δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά. Συνιστώ σε όσους φίλους έχουν θεωρητικά ενδιαφέροντα, ειδικότερα δε για τις αιτίες της ισχύος, της ευημερίας, αλλά και της φτώχειας των εθνών, να διαβάσουν το εξαιρετικό βιβλίο «Why Nations Fail», που έγραψαν δύο καθηγητές σε κορυφαία αμερικανικά πανεπιστήμια, ο Νταρόν Ατσέμογλου του ΜΙΤ και ο Τζέιμς Ρόμπινσον του Χάρβαρντ. Εν ολίγοις, υποστηρίζουν ότι η οικονομική ευημερία είναι αποτέλεσμα των πολιτικών θεσμών κάθε κοινωνίας. Τους θεσμούς αυτούς οι συγγραφείς διακρίνουν σε δύο βασικές κατηγορίες: από τη μία πλευρά, εκείνους που αποκαλούν «inclusive», τους οποίους χαρακτηρίζει ο απαραίτητος για τη λειτουργικότητά τους συγκεντρωτισμός της εξουσίας, καθώς επίσης ο πλουραλισμός ως προς την έκφραση της ποικιλίας των συμφερόντων σε μία κοινωνία και, από την άλλη πλευρά, εκείνους που αποκαλούν «extractive», δηλαδή θεσμούς που αποσπούν πόρους ή προνόμια από το σύνολο προς όφελος συγκεκριμένων ομάδων. Οι χώρες που ευημερούν είναι εκείνες με πολιτικούς θεσμούς του πρώτου τύπου (inclusive): θεσμούς που επιτρέπουν την ασφάλεια και τη σαφήνεια στα δικαιώματα ιδιοκτησίας, την ανεξαρτησία και το ανεπηρέαστο του συστήματος απονομής της δικαιοσύνης και, τέλος, ένα τέτοιο επίπεδο παροχής υπηρεσιών από πλευράς του Δημοσίου ώστε οι κανόνες του παιχνιδιού να είναι -κατά το δυνατόν πάντα- οι ίδιοι για όλους.

Το εν λόγω βιβλίο αξίζει εκτεταμένης παρουσίασης (κάτι που σκοπεύω να κάνω προσεχώς), όμως, για την περίπτωση του θέματος που συζητούμε, μία διαπίστωσή του έχει σημασία: ότι η μορφή των θεσμών κάθε κοινωνίας πολύ δύσκολα ξεφεύγει από την ιστορική εξέλιξη των κοινωνιών μέσα στις οποίες δημιουργούνται και αναπτύσσονται. Αυτό, για το θέμα μας, σημαίνει, πολύ απλά, ότι δεν μπορείς από τη μια μέρα στην άλλη να αλλάξεις τη νοοτροπία ή το ποιόν των ανθρώπων που εργάζονται σήμερα στο σωφρονιστικό σύστημα. Ούτε μπορείς να τους απολύσεις με μια απόφαση -όπως, π.χ., ο Ρέιγκαν απέλυσε τους ελεγκτές εναερίου κυκλοφορίας τη δεκαετία του 1980 στις ΗΠΑ- και να προσλάβεις ιδανικούς ανθρώπους. Παράλληλα, όμως, με την μακροπρόθεσμη (και, αλίμονο, αμφίβολης έκβασης...) προσπάθεια αναμόρφωσης του θεσμού του σωφρονιστικού συστήματος στην Ελλάδα, μπορείς να επιδιώξεις τη σύναψη διμερών συμφωνιών με χώρες όπως η Αλβανία, η Ρουμανία και η Γεωργία, ώστε οι προερχόμενοι από αυτές τις χώρες κακοποιοί να εκτίουν τις ποινές τους εκεί: στο «εξπρές του μεσονυκτίου». Αφού, δηλαδή, εμείς δεν μπορούμε άμεσα να βελτιώσουμε το σύστημά μας, μπορούμε τουλάχιστον να εξαλείψουμε έναν από τους παράγοντες που κάνουν την Ελλάδα ιδεώδη προορισμό για μία κατηγορία κακοποιών, τη σκληρότερη. Δεν λύνουμε το πρόβλημα της εγκληματικότητας έτσι, όμως μία από τις αιτίες της την αντιμετωπίζουμε. Και αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί η πρόοδος γίνεται πάντα με μικρά βήματα και θέλει χρόνο...