Μια φορά κι έναν καιρό... ήταν ένα όνειρο απατηλό τελικά;;

Κωστής Βέρρος

Ήταν, αν δεν απατώμαι, γύρω στον Απρίλιο ή Μάϊο τού 1990, λίγους μόλις μήνες μετά την πτώση τού Τείχους τού Βερολίνου, που βρισκόμουν στις Βρυξέλλες ως ανταποκριτής καλύπτοντας την Ευρωπαϊκή Κοινότητα (τότε) και το ΝΑΤΟ.

Την εποχή εκείνη το βασικό θέμα που απασχολούσε τον κόσμο και, φυσικά, τις Βρυξέλλες ήσαν οι ραγδαίες εξελίξεις μετά την πτώση τού Τείχους στον πρώην Ανατολικό Μπλοκ, αλλά και παγκοσμίως. Τόσο σε εμένα, όσο και σε αρκετούς ξένους δημοσιογράφους, με τους οποίους είχα την τύχη να μοιράζομαι το γραφείο μου, εντύπωση μάς είχε κάνει η ελαφρά διαφοροποίηση δηλώσεων Άγγλων, Γάλλων και

Γερμανών πολιτικών από τις πρώτες δηλώσεις που γίνονταν αμέσως μετά την πτώση τού Τείχους.

Και δεν μιλώ για δηλώσεις παλαιών πολιτικών, όπως ο Μιττεράν, ο Ντ' Εσταίν, ο Σμιτ, ο Κολ, ο Ντελόρ, αλλά για δηλώσεις νέων στην ηλικία, αλλά και στον πολιτικό στίβο, ανθρώπων. Βασικό χαρακτηριστικό τους ήταν η διαφαινόμενη έπαρση για τις νέες δυνατότητες που ανοίγονταν για την χώρα τους μετά την πτώση των κομμουνιστικών καθεστώτων, αλλά και ένας τόνος αρκετά εθνοκεντρικός και πολύ λιγότερο ευρωπαϊκός.

Μία ηλιόλουστη Κυριακή (ναι, υπάρχει και ηλιοφάνεια στις Βρυξέλλες!) είχαμε μαζευτεί αρκετοί συνάδελφοι στο σπίτι τού Antonio Foresi, ανταποκριτή της RAI1 και  βεβαίως, αντί να ξεσκάσουμε, αρχίσαμε να ανταλλάσσουμε απόψεις γύρω από τις εξελίξεις. Θυμάμαι τον Franco Papitto, ανταποκριτή της REPUBLICCA και τον Marcel Scotto, έναν από τους δύο ανταποκριτές της LE MONDE, να τονίζουν κάποιες δηλώσεις εθνικιστικής υφής που είχαν γίνει από νέους Ολλανδούς, Γερμανούς, αλλά και Γάλλους πολιτικούς, των οποίων τα ονόματα δεν έχω συγκρατήσει, και να λένε ότι φοβόντουσαν τη Γερμανία.

Ήταν τότε που είπα για πρώτη φορά, σκέψη που ανέπτυξα και σε σχετικό άρθρο λίγες ημέρες αργότερα, ότι "πολύ φοβάμαι πως η Ευρώπη άρχισε σιγά - σιγά να βαδίζει προς το μέλλον της με το βλέμμα και το μυαλό στραμμένα στο παρελθόν της". Και επειδή αντιμετώπισα αρκετές διαφωνίες ξένων συναδέλφων μου, τους ανέπτυξα τη θέση μου:: Οι παλαιοί πολιτικοί, αυτοί που έζησαν τον μεσοπόλεμο και την φρίκη τού Β! Παγκοσμίου Πολέμου και ζούσαν με τις αναμνήσεις των πατέρων τους από τον Α! Πόλεμο, ήσαν αυτοί που είχαν το όραμα για την Κοινότητα και την Ενωμένη Ευρώπη, έτσι ώστε η Γηραιά Ήπειρος να μην ζήσει ξανά παρόμοιες τραγωδίες. Αυτοί οι άνθρωποι και ηγέτες έκαναν τα πάντα για επιτύχει το ευρωπαϊκό εγχείρημα, πολλές φορές προτάσσοντας το κοινό από το εθνικό συμφέρον. Αυτή η γενιά πολιτικών, όμως, έφευγε και ερχόταν μια νέα γενιά, εκπροσώπων της οποίας τις δηλώσεις σχολιάζαμε, χωρίς καμιά απολύτως εμπειρία και ανάμνηση της φρίκης ενός πολέμου. Αυτοί οι άνθρωποι, σε συνδυασμό με τα νέα γεωπολιτικά και γεωστρατηγικά δεδομένα που εδημιουργούντο, ήταν φυσικό να αρχίσουν να προτάσσουν το εθνικό συμφέρον, θεωρώντας ίσως ότι η υλοποίηση τού ευρωπαϊκού οράματος είχε μπει στον δρόμο της για τα καλά και, με λίγη προσοχή, δεν επρόκειτο να εκτροχιασθεί.

Αυτά πίστευα και έλεγα τότε, αυτά εξακολουθώ να πιστεύω και να λέω σήμερα. Και σήμερα, δεν χρειάζεται να πείσω κάποιον για την άποψη αυτή, την βλέπει όλος ο κόσμος. Ναι, η Ευρώπη έχει μπει για τα καλά στον δρόμο προς το μέλλον της, με το "βλέμμα και το μυαλό στραμμένα στο παρελθόν της". Κι αυτό άρχισε να γίνεται πολύ εμφανές αρχικά από τη διαβρωτική στάση τού Λονδίνου (που το αποκαλούσαμε και Δούρειο Ίππο των Αμερικανών) και αργότερα από την όλο και πιο ισχυρογνώμονα συμπεριφορά των Γερμανών.

Δεν ξεχνιέται, για παράδειγμα, το οργίλο ύφος τού τότε Γερμανού Υπουργού Εξωτερικών Hans Friedrich Genscher στην περίφημη συνεδρίαση τού Συμβουλίου Υπουργών Εξωτερικών στις 16 Δεκεμβρίου τού 1991, όπου το βασικό θέμα ήταν η αναγνώριση της ανεξαρτησίας των κρατιδίων της πρώην Γιουγκοσλαβίας, όταν έλεγε στους συναδέλφους του "ακούστε να δείτε, η με ικανοποιείτε και αναγνωρίζουμε τώρα αμέσως την ανεξαρτησία της Κροατίας, ή ξεχάστε πλέον την Γερμανία και τη συμμετοχή της στην Κοινότητα". Εμείς στην Ελλάδα είχαμε το πρόβλημα των Σκοπίων τότε και δεν πολυδώσαμε σημασία σε αυτή την έκρηξη, αλλά ο σημερινός Πρωθυπουργός ήταν παρών και την έζησε.

Αυτή η νέου τύπου ευρωπαϊκή πορεία συνεχίστηκε με τη μεγάλη διεύρυνση και την αθρόα ένταξη αντολικοευρωπαϊκών κρατών, της Κύπρου και της Μάλτας. Μία άφρων ενέργεια καθώς δεν είχε προηγηθεί η απαραίτητη εμβάθυνση της ΕΕ ή, αν θέλετε, η εσωτερική ολοκλήρωση με μία απαραίτητη αλλαγή της λειτουργίας των θεσμών και την απόκτηση εμπειρίας. Ήδη με 12 και μετά 15 κράτη μέλη ήταν πολύ δύσκολο να λαμβάνονται αποφάσεις με συναίνεση, με τα 27 έγινε σχεδόν αδύνατο. Και εννοώ αποφάσεις που έχουν νόημα και όχι να αποτελούν απλώς τον κοινό ελάχιστο παρονομαστή, που τελικά μπορεί και να μην αποτελεί λύση.

Εκεί όπου φάνηκε πολύ καθαρά ότι είχαμε μπει σε αυτόν τον δρόμο, ήταν ο τομέας της κοινής εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Μία πρώτη εμπειρία ήταν ο πόλεμος κατά της Σερβίας. Κάθε μία από τις χώρες ενδιαφερόταν μόνον για τα εθνικά της συμφέροντα και βλέψεις της και αφέθηκε πλήρως ελεύθερο το πεδίο να κάνουν οι ΗΠΑ ό,τι ήθελαν και να επιβάλουν τις δικές τους αποφάσεις. Η Ευρώπη δεν μπόρεσε να κάνει κουμάντο μέσα στο ίδιο της το σπίτι. Φάνηκε αργότερα και στον πόλεμο στο Ιράκ επί ελληνικής προεδρίας το 2003.

Στο μεταξύ, για να αντιμετωπισθεί η αύξηση της πολιτικής ισχύος της Γερμανίας, με επιμονή της Γαλλίας έγινε πολύ γρήγορα η νομισματική ένωση και το ευρώ, χωρίς την προτεραία απαραίτητη προετοιμασία στο επίπεδο της πραγματικής σύγκλισης των οικονομιών και της ολοκλήρωσης ασφαλιστικών δικλείδων. Και οι Γερμανοί έσπευσαν ήδη από τις διαπραγματεύσεις για την ΟΝΕ να προσπαθήσουν να εκμεταλλευθούν στο έπακρο το ενιαίο νόμισμα και τους μηχανισμούς του, τους οποίους βεβαίως συνδιαμόρφωσαν με πυγμή.

Και φθάσαμε στο σήμερα. Αυτό το ζοφερό σήμερα με την δημοσιονομικό-οικονομική κρίση να έχει αποκαλύψει στο όλο το μεγαλείο της την γύμνια της ΕΕ από ισχυρούς και σωστά λειτουργούντες θεσμούς και την αδυναμία των κρατών της να φέρουν αντιρρήσεις και να αντισταθούν στον Γερμανό ηγεμόνα. Και η αδυναμία αυτή οφείλεται μεν στην ελλιπή προετοιμασία, αλλά η οποία είναι αποτέλεσμα της επικράτησης πολιτικών που δεν εμφορούνται από το όραμα της ενοποιημένης Ευρώπης και έτσι προτάσσουν το εθνικό αντί τού κοινού συμφέροντος. Και εάν η κρίση συνεχισθεί και δεν συγκρατηθεί η Γερμανία και δεν συνειδητοποιήσουν τους τεράστιους κινδύνους από τις σημερινή νοοτροπία τους οι ευρωπαϊκές πολιτικές ηγεσίες, τότε η κοινωνική κρίση που θα ξεσπάσει θα είναι βίαιη και θα ανοίξει διάπλατα την πόρτα της διάλυσης τού οράματος των πατέρων μας, της διάλυσης της ΕΕ, με όσες ανεξέλεγκτες εξελίξεις ενδεχομένως να φέρει.

Ο Λουξεμβούργιος Πρωθυπουργός, ο γνωστός μας J. Cl. Juncker δήλωσε προ ημερών ότι η σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη θυμίζει πολύ την εποχή πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Τα παγκόσμια συμφέροντα είναι πολλά, με πρώτη πρόκληση το ενεργειακό και την κατανομή των ισορροπιών μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Και με μία Ευρώπη τελείως αποδυναμωμένη και χωρίς κοινή φωνή, χωρίς την ισχυρή βούληση να προχωρήσει σε μία στενότερη ενοποίηση, είναι φυσικό κάθε χώρα να κοιτάξει τον εαυτούλη της.

Δεν χρειάζεται σοφία ή ιδιαίτερες ικανότητες για να αντιληφθεί κάποιος πως έτσι θα αρχίσουν, ή μάλλον θα ενταθούν, οι ενδοευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί, θα μεγαλώσουν οι διαφορές, θα φθάσουμε σε διχόνοιες. Και ο καθένας θα κοιτάξει να σώσει το σπίτι του. Κάποια στιγμή η κατάσταση ενδέχεται να γίνει εκρηκτική. Και, αφενός με την αύξηση τής ισχύος ακραίων δυνάμεων, ιδίως ακροδεξιών και ολοκληρωτικής νοοτροπίας και, αφετέρου, με την αθρόα παρουσία τού μουσουλμανικού στοιχείου (που οπωσδήποτε συμπεριλαμβάνει πολλά ακραία και φανατικά στοιχεία), η απλή φλόγα ενός μικρού σπίρτου θα είναι ικανή να βάλει φωτιά στην πυριτιδαποθήκη. Και σταματημός δεν θα υπάρχει.

Ναι, μια φορά κι έναν καιρό υπήρχε, είχαμε ένα όραμα. Ήταν όνειρο απατηλό; Ήταν παραμύθι;

Δυσοίωνες ή απαισιόδοξες σκέψεις. Ναι. Αποκύημα της όποιας πείρας απέκτησα από την ζωή, ή της όποιας εμπειρίας   -μικρής σε σύγκριση με την εμπειρία άλλων-   απέκτησα ασχολούμενος επί χρόνια με τα ευρωκοινοτικά θέματα;; Ίσως. Αλλά είναι σκέψεις που μού τριβελίζουν το μυαλό εδώ και πάρα πολύ καιρό.

Καλό θα ήταν, όμως, μέσα στις όσες αναλύσεις καταστάσεων και σε όσους σχεδιασμούς για το μέλλον γίνονται από τις σημερινές μας πολιτικές ηγεσίες, να ληφθεί υπόψη αυτή ή μία παρόμοια πιθανότητα εξέλιξης των πραγμάτων. Όπως λέει ο λαός μας "η καλή νοικοκυρά πριν πεινάσει μαγειρεύει" και είναι απείρως προτιμότερο να είσαι προετοιμασμένος να αντιμετωπίσεις τα χειρότερα, έστω και εάν δεν συμβούν ποτέ.

Και ας ελπίσουμε ότι οι πολιτικοί μας θα εγκαταλείψουν όσο είναι καιρός και πριν είναι πολύ αργά τις κομματικές εμμονές και να φροντίσουν να εκπονήσουν με την βοήθεια ειδικών (ακαδημαϊκών, διπλωματών, στρατιωτικών) μία εθνική στρατηγική και βάσει αυτής τις απαντήσεις στις επερχόμενες προκλήσεις.