Ευρωζώνη: η σύγκλιση έχει αντιστραφεί

Η ευρωπαϊκή οικονομική σύγκλιση, που αποτελούσε αναπόσπαστο τμήμα του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού οράματος για ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα χωρίς σύνορα, έχει αντιστραφεί. Μετά από ολόκληρες δεκαετίες προόδου προς την κατεύθυνση της σύγκλισης, οι τράπεζες αποσύρονται πίσω στα εθνικά τους σύνορα. Έτσι οι επιχειρήσεις, οι καταναλωτές και οι κυβερνήσεις του ευρωπαϊκού Νότου έρχονται αντιμέτωπες με μια δραματική αύξηση του κόστους δανεισμού με αποτέλεσμα την εμβάθυνση της ύφεσης. Και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα αναλαμβάνει να υποκαταστήσει

τη διασυνοριακή κίνηση των ιδιωτικών κεφαλαίων.

Η αποδιάρθρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωζώνης δείχνει πως τα οφέλη από την εισαγωγή του ευρώ το 1999 – που αποτέλεσε το κρίσιμο βήμα το οποίο έδωσε  ώθηση στην ολοκλήρωση των ευρωπαϊκών οικονομιών – υποχωρούν. Κι αυτό προκαλεί συναγερμό στα γραφεία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στη Φρανκφούρτη. «Αν θέλουμε να ξεπεράσουμε την κρίση, πρέπει να αποκαταστήσουμε αυτόν τον κατατεμαχισμό του χρηματοπιστωτικού τομέα», δήλωσε ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι τον Ιούλιο.

Οι μεγάλες αποκλίσεις στο κόστος δανεισμού ανάμεσα στα κράτη του Βορά και τα κράτη του Νότου δείχνουν πως η ΕΚΤ έχει χάσει τον έλεγχο των επιτοκίων – μόνο που τα επιτόκια είναι το κύριο όπλο στο οπλοστάσιο μιας κεντρικής τράπεζας. Ο Ντράγκι ανησυχεί για τις καταστροφικές επιπτώσεις που έχει η κερδοσκοπική φημολογία περί διάρρηξης της Ευρωζώνης πάνω στα επιτόκια. Αύριο το διοικητικό συμβούλιο της ΕΚΤ θα συζητήσει σχέδια για παρεμβάσεις με στόχο να ανακτηθεί ο έλεγχος των επιτοκίων στις αγορές κρατικών ομολόγων και να υποχωρήσουν οι φόβοι για τη διάρρηξη της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης.

Ο κατατεμαχισμός όμως αφορά κι άλλα πράγματα εκτός της νομισματικής πολιτικής. Ο βασικός κίνδυνος είναι ότι τρέφει τη δυσαρέσκεια και την αντίδραση του απλού κόσμου στις χώρες που υφίστανται τα δεινά της κρίσης απέναντι στο ευρώ και ακυρώνει κάθε επιχείρημα συμμετοχής σε αυτό – κάνοντας κατά συνέπεια πιο πιθανή τη διάρρηξη.

«Έχουμε μόνο μια κατ’ όνομα ενιαία αγορά αφού έχει κλείσει η πρόσβαση στις κεφαλαιαγορές»,  λέει ο Ζαν Πιζανί Φερί, επικεφαλής του Ινστιτούτου Μπρίγκελ στις Βρυξέλλες. «Μπορεί να αντιστραφεί αυτό; Δεν γνωρίζουμε. Δεν έχει γίνει μέχρι στιγμής. Αυτό που γίνεται μέχρι στιγμής δυστυχώς είναι η διαρκής εξέλιξη της διαδικασίας. Πολύ σωστά ανησυχεί η ΕΚΤ».

Μέχρι πριν λίγα χρόνια οι σχεδιαστές πολιτικής της Ευρωζώνης χαιρέτιζαν τη σύγκλιση των αγορών και των οικονομιών του ευρώ. Ακόμη πιο εντυπωσιακός ήταν ο περιορισμός των διαφόρων αποδόσεων ανάμεσα στα επιτόκια που ζητούσαν οι επενδυτές για τα άκρως ασφαλή γερμανικά ομόλογα και για τα χρεόγραφα των άλλων κρατών μελών. Τον Νοέμβριο του 2009 οι αποδόσεις του ελληνικού 10ετούς ήταν μόνο 2% υψηλότερες από του γερμανικού. Σήμερα είναι 22% ψηλότερα.

Κρίνοντας με τη γνώση των σημερινών εξελίξεων, βλέπουμε ότι η σύγκλιση των επιτοκίων  δεν ήταν καθόλου θετική. Η μείωση του κόστους δανεισμού στον ευρωπαϊκό Νότο ενθάρρυνε την εκρηκτική ανάπτυξη της πίστωσης και της αγοράς ακινήτων – και ειδικά στην περίπτωση της Ελλάδας των αστόχαστων δημοσιονομικών πολιτικών.

Οι αγορές ομολόγων ανησυχούν για το ενδεχόμενο διάρρηξης της Ευρωζώνης και υποχρεώνουν τα πιο αδύναμα κράτη μέλη να πληρώνουν μεγάλο κόστος. Οι ξένοι επενδυτές έχουν αποχωρήσει από την αγορά ισπανικών και ιταλικών ομολόγων και μόνο οι εγχώριες τράπεζες αγοράζουν τις νέες εκδόσεις με τα χρήματα που δανείζονται από την ΕΚΤ. Η αύξηση του κόστους δανεισμού σε μη βιώσιμα επίπεδα και οι τραπεζικές κρίσεις υποχρέωσαν την Ελλάδα, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία και την Κύπρο να δεχτούν προγράμματα διάσωσης – και την Ισπανία να ζητήσει βοήθεια για τις τράπεζές της.

Οι τράπεζες επιδεινώνουν το πρόβλημα καθώς έχουν περιορίσει τη χορήγηση πιστώσεων και την έκθεση εκτός των εθνικών συνόρων τους ωθώντας τα επιτόκια ακόμα ψηλότερα – ιδίως  για τις μικρομεσαίες εταιρείες. Μια εταιρεία που δανείζεται αυτή τη στιγμή μέχρι 1 εκατομμύριο ευρώ για 5 χρόνια στην Ισπανία θα πληρώσει επιτόκιο 6,5%, στην Ελλάδα 10.5% και στη Γερμανία 4%.

Δεν είναι όμως μόνο οι αγορές που οδηγούν στον κατατεμαχισμό του χρηματοπιστωτικού συστήματος της Ευρωζώνης. Υπάρχουν και οι εθνικές εποπτικές αρχές που πιέζουν τις  τράπεζες να περιορίσουν την έκθεσή τους εκτός συνόρων. «Όλες οι εθνικές εποπτικές αρχές αναρωτιούνται: πώς μπορώ να περιοριστώ τον κίνδυνο των τραπεζών μου αν κάτι πάει στραβά στην Ευρωζώνη; Αυτός ο ‘χρηματοπιστωτικός προστατευτισμός’ δεν θα μας πάει μακριά» λέει ο Χιου Βαν Στίνις της Morgan Stanley.

Η ΕΚΤ εκτιμά ότι από τα μέσα του 2011 το μερίδιο των διασυνοριακών πιστώσεων στο δανεισμό με διάρκεια μιας μέρας – που αποτελούν το ‘λάδι’ στα γρανάζια του χρηματοπιστωτικού συστήματος – μειώθηκε από το 60% σε κάτω του 40%. «Η διαρκής σεναριολογία για την έξοδο κρατών που έχουν πληγεί από την κρίση – που προφανώς συνδέεται με τους κινδύνους μιας υποτίμησης – επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την αγορά του διατραπεζικού δανεισμού», είπε την περασμένη βδομάδα το μέλος του Δ.Σ. της ΕΚΤ Γιόργκ Άσμουνσεν.

«Ο κατατεμαχισμός του ευρωπαϊκού χρηματοπιστωτικού συστήματος παγώνει και τις  επενδύσεις», εκτιμά ο Μαρκ Κλιφ τη ING. «Καμιά μεγάλη πολυεθνική δεν βιάζεται να επενδύσει στην περιφέρεια με αυτές τις συνθήκες. Αυτός είναι ένας λόγος για τον οποίο οι εταιρείες έχουν τόσο μεγάλη ρευστότητα».

Καθώς οι διασυνοριακές κεφαλαιακές ροές έχουν κυριολεκτικά στεγνώσει, η Ευρωπαϊκή Κεντρική τράπεζα υποχρεώθηκε να δώσει πολύ μεγάλη ρευστότητα στις τράπεζες της Ευρωζώνης. Οι ισπανικές τράπεζες έχουν δανειστεί από την ΕΚΤ άνω των 400 δις ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 11% του συνολικού ενεργητικού τους. Για την Ιταλία το ίδιο νούμερο είναι 300 δις ευρώ.

Το αποτέλεσμα είναι η εκτόξευση των ανισορροπιών στο σύστημα εκκαθάρισης πληρωμών που χρησιμοποιούν οι κεντρικές τράπεζες της Ευρωζώνης, το γνωστό ως Target 2. Η  γερμανική Bundesbank έχει απαιτήσεις από το σύστημα Target 2 ύψους 700 δις ευρώ, νούμερο που αντανακλά τις χρηματοδοτήσεις της ΕΚΤ προς το Νότο.

Η σημασία αυτών των ανισορροπιών αποτελεί ένα φλέγον θέμα συζήτησης μεταξύ των οικονομολόγων. Ορισμένοι εξ αυτών, και πρωτίστως οι οικονομολόγοι της γερμανικής Bundesbank, υποστηρίζουν ότι αυτές οι ανισορροπίες αντανακλούν την απάντηση της ΕΚΤ στην κρίση και ότι δεν δείχνουν το ‘λογαριασμό’ που μπορεί να πληρώσει μια χώρα σε περίπτωση διάρρηξης της Ευρωζώνης.

Παρά ταύτα έχουν αποκτήσει πολιτική σημασία. Οι ενέργειες της ΕΚΤ «ασκούν ισχυρές πιέσεις στους πολιτικούς επειδή οι υποχρεώσεις έχουν κατά κάποιο τρόπο κοινωνικοποιηθεί και πέφτουν στους ώμους των φορολογουμένων», υποστηρίζει ο Μ. Κλιφ. «Αν φτάσουμε στη διάρρηξη της νομισματικής ένωσης, τότε οι υποχρεώσεις θα υλοποιηθούν και κάποιος θα πρέπει να πληρώσει το λογαριασμό».

Η αντιστροφή του κατατεμαχισμού της Ευρωζώνης απαιτεί να ενθαρρύνουμε την επιστροφή των κεφαλαιακών ροών στα κράτη της περιφέρειας – κι αυτό απαιτεί με τη σειρά του την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στο μέλλον του ευρώ. Αυτή είναι η πρόκληση που ο Μάριο Ντράγκι και οι πολιτικοί της Ευρωζώνης θα αντιμετωπίσουν μέσα στις επόμενες βδομάδες.

http://www.banksnews.gr/