Η περήφανη ευρωπαϊκή αυτοκρατορία φτάνει σε αδιέξοδο

Τίποτα δεν είναι αναπόφευκτο. Ολόκληρη η ιστορία του κόσμου αποτελεί μια μαρτυρία για το ότι κάποια μεγάλα τμήματα της ανθρωπότητας που μπορεί να δείχνουν ότι ‘προοδεύουν’ προς κάτι που μοιάζει με αναπόφευκτο σκοπό, κάποια στιγμή παρεκκλίνουν και παγιδεύονται σε αδιέξοδα που ενίοτε κρατάνε κάποιες δεκαετίες και ενίοτε αιώνες ολόκληρους. Γιατί λοιπόν εμείς υποθέτουμε ακόμη πως είναι αναπόφευκτη η
τελική επιστροφή στην ανάπτυξη για την Ευρωπαϊκή Ένωση;
Οι ειδήσεις για την ύφεση που στην Ελλάδα έπιασε το 7%, στην Πορτογαλία το 1.4% και αγγίζει πλέον όλο τον ευρωπαϊκό Νότο, οι ειδήσεις για τις επικείμενες ή τετελεσμένες υποβαθμίσεις των χωρών του ευρωπαϊκού πυρήνα και της Βρετανίας θα έπρεπε να μας παραπέμψουν στις θέσεις του Τζέρεμι Μπένθαμ, του Τζον Στιούαρτ Μιλ, του Καρλ Μαρξ και του Αντόνιο Γκράμσι. Γιατί αυτοί υπήρξαν οι κορυφαίοι διανοητές της σχολής του ιστορικού ντετερμινισμού που ‘μόλυναν’ την ανθρωπότητα με την έννοια μιας αναπόφευκτης προόδου που μας κινεί προς ένα ορισμένο θετικό σημείο στο μέλλον. Στα οικονομικά, η έννοια αυτή συμπυκνώνεται στη θέση περί της οικονομικής ανάπτυξης ως πασιφανούς πεπρωμένου του ανθρώπινου είδους. Όλοι μας θεωρούμε την ανάπτυξη ως κάτι δεδομένο, ως φυσικό μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης. Σαν τον κανόνα και όχι την εξαίρεση. Αν ο Ένγκελς και οι άλλοι οπαδοί του ιστορικού ντετερμινισμού είχαν δίκιο και η ανθρωπότητα κινείται προς το αναπόφευκτο της παγκόσμιας απελευθέρωσης ή του παραδείσου των εργαζομένων, γιατί ο 20ος αιώνας ήταν τόσο σκοτεινός όσο τον γνωρίσαμε;
Τα 50 τελευταία χρόνια του 20ου αιώνα δεν υπήρξαν τυπικά για τον κόσμο μας κι αυτό μας έκανε κατά έναν ιδιότυπο τρόπο να πιστέψουμε όντως στο αναπόφευκτο της ανάπτυξης. Ποτέ πριν δεν υπήρξε τόσο μεγάλη περίοδος ειρήνης χωρίς μείζονες πολέμους ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις – αν θεωρήσουμε βεβαίως τον πόλεμο της Κορέας σαν επιχείρηση των Ηνωμένων Εθνών και βγάλουμε από τον απολογισμό τα πολεμικά επεισόδια στα σύνορα της Ινδοκίνας το 1960 και το 1970. Για 50 χρόνια οι ΗΠΑ στάθηκαν μια πανίσχυρη πηγή καινοτομίας και ηγεσίας, ανταγωνιζόμενες κάποια στιγμή την ανακάμπτουσα και με ισχυρή αυτοπεποίθηση Ιαπωνία. Επί 60 χρόνια δεν είχαμε μείζονα επεισόδια χειραγώγησης των νομισματικών ισοτιμιών. Η Κίνα ήταν σε αδράνεια. Τα τρόφιμα και η ενέργεια ήταν φτηνά με βάση τα ιστορικά δεδομένα. Το εμπόριο και οι αγορές ήταν γενικά πιο ελεύθερες στη Δύση απ’ ό,τι πριν. Ο πληθυσμός αύξανε αλλά με τρόπο ελεγχόμενο. Και τα επιτόκια ενθάρρυναν το δανεισμό και τον ανταγωνισμό μεταξύ των ευρωπαϊκών κρατών αποδίδοντας όσα υπόσχονταν ο Άνταμ Σμιθ στον ‘Πλούτο των Εθνών’.
Σήμερα εξακολουθούμε να ζούμε σε μια εποχή ειρήνης μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων – οι πόλεμοι του Ιράκ και του Αφγανιστάν ήταν περιορισμένοι με βάση τα ιστορικά δεδομένα και μόλις 20οι στη λίστα των πιο αιματηρών μεταπολεμικών συγκρούσεων – αλλά καμία από τις άλλες προϋποθέσεις ανάπτυξης δεν ισχύει πλέον στην ίδια μορφή. Επομένως γιατί οι πολιτικές ηγεσίες, οι διευθύνοντες σύμβουλοι, οι δημοσιογράφοι και όλοι οι άλλοι που παίρνουν αποφάσεις θεωρούν ακόμη ως δεδομένο το ιερό δισκοπότηρο της ανάπτυξης; Γιατί επιμένουν σε αυτή την παράλογη δυτική αισιοδοξία;
Δεν είναι πολύ πιο πιθανό ότι απλά εισήλθαμε σε ένα μεγάλο ιστορικό αδιέξοδο, όπως έκανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία μεταξύ 1683 και 1923, η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία τον 17ο αιώνα, η Ισπανική αυτοκρατορία το 17ο και 18ο αιώνα, η Αυστροουγγρική αυτοκρατορία κατά τη διάρκεια της σύντομης ζωής της; Όλες αυτές οι αυτοκρατορίες είχαν αναιμική ανάπτυξη που συχνά κράτησε αρκετές δεκαετίες, όπως και άλλες αυτοκρατορίες που κατέρρευσαν, για παράδειγμα η Σοβιετική Ένωση για το μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας της και η πανίσχυρη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία που για κάπου 250 χρόνια δεν είχε καμία οικονομική ή εδαφική ανάπτυξη. Ενδεχομένως αν δεν υπάρχουν εξωτερικές απειλές, το διάστημα ανάμεσα στην άνοδο και την πτώση να κρατά πολύ περισσότερο.
Αυτό που διέκρινε όλους αυτούς τους πολιτικούς οργανισμούς αλλά και άλλα μεγάλα κράτη στα στάδια της μη ανάπτυξης τους ήταν η έλλειψη ηγεσίας και η εξαφάνιση κάθε πραγματικής φιλοδοξίας πέραν της απλής επιβίωσης. Κανείς από τους Οθωμανούς σουλτάνους δεν μπόρεσε να επαναλάβει την επίθεση στη Βιέννη μετά το 1683. Η Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία έχασε όλη της τη θέρμη μετά τον Κάρολο τον 5ο. Η Ισπανία των Βουρβόνων κύλησε σε στασιμότητα. Η Αυστρία του αυτοκράτορα Φραγκίσκου Ιωσήφ ήταν μια ρομαντική αλλά ετοιμόρροπη χώρα. Όλες αυτές οι στάχτες της ιστορίας μπορεί να καλύψουν σιγά - σιγά τον Χέρμαν βαν Ρομπέι και τον Μανουέλ Μπαρόζο.
Βέβαια χρειάστηκε ο Ναπολέων για να θέσει οριστικά τέλος στην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και προσωρινά στην Ισπανία των Βουρβόνων και ο Πρώτος Παγκόσμιος. Πόλεμος για να αποτελειώσει την Οθωμανική και την Αυστροουγγρική αυτοκρατορία και ευτυχώς τίποτα τόσο καταλυτικό δεν φαίνεται στον ορίζοντα της ενωμένης Ευρώπης. Άντ’ αυτών οι πρόεδροι Αγγέλα Μέρκελ και Νικολά Σαρκοζί προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την παρούσα κρίση για την εμβάθυνση και την ενίσχυση των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάνω στα κράτη μέλη. Όμως δεν μας έχουν δώσει κανένα λογικό επιχείρημα πέρα από την τυφλή αισιοδοξία το οποίο να στηρίζει την ιδέα πως η Ευρώπη πηγαίνει σε ένα μέλλον ανάπτυξης – εκτός κι αν θεωρήσουμε ότι η ανάπτυξη της Ευρώπης θα προέλθει από τη μελλοντική ανάπτυξη της Κίνας, των ΗΠΑ, της Ινδίας και της Βραζιλίας. Η αισιοδοξία είναι εγγεγραμμένη στο DNA των Ηνωμένων Πολιτειών και οι Αμερικανοί δείχνουν μεγάλη ανυπομονησία με αυτή την ύφεση και το παλεύουν πραγματικά. Οι Κινέζοι περίμεναν 7 αιώνες να βρουν τη δική τους θέση στον ήλιο και θα παλέψουν πολύ γι’ αυτήν. Καμιάς χώρας η μακροπρόθεσμη ανάπτυξη δεν είναι αναπόφευκτη, αλλά στην Κίνα και την Αμερική υπάρχουν όντως ισχυρές αναπτυξιακές διαθέσεις.
Αντιθέτως η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν φαίνεται ικανή να συνεχίσει τη μεγάλη ιστορική προσπάθεια προς τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής ‘αυτοκρατορίας’ μετά από πολλά χρόνια σχετικής στασιμότητας αλλά απαλλαγμένα από εξωτερικές απειλές χάρη στη νίκη της Δύσης στον Ψυχρό Πόλεμο πριν από μια γενιά. Τα ποσοστά των γεννήσεων, οι αμυντικές δαπάνες, οι τιμές των κρατικών ομολόγων, το κόστος του κοινωνικού κράτους έναντι της δημιουργίας νέου πλούτου, όλα όσα κοιτούν οι ιστορικοί για να διατυπώσουν εκτιμήσεις για την ευρωστία μιας αυτοκρατορίας δείχνουν ότι η φλόγα της Ευρώπης εκπνέει.
http://www.banksnews.gr/