Οι αδύναμοι κρίκοι της Ευρωζώνης

Του κ. Σταύρου Λυγερού

Η καλή διάθεση δεν αρκεί για να συμμεριστεί κανείς την εκπεμπόμενη αισιοδοξία ότι οι αποφάσεις της Συνόδου Κορυφής συνιστούν λύση στην κρίση της Ευρωζώνης. Εχοντας προηγουμένως πειθαναγκάσει τον Σαρκοζί να αποδεχθεί τις βασικές γραμμές του σχεδίου της, η Μέρκελ δεν δυσκολεύθηκε πολύ να το περάσει και στους υπόλοιπους. Οπως αναμενόταν αντέδρασε η Βρετανία, με αποτέλεσμα να μην είναι εφικτή η αλλαγή των συνθηκών. Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε το ευρω-ιερατείο να παρακάμψει το θεσμικό εμπόδιο, δρομολογώντας μια διαδικασία ειδικής διακυβερνητικής συμφωνίας, στην οποία θα συμμετέχουν οι 17 χώρες-μέλη της Ευρωζώνης και τουλάχιστον έξι
πρόσθετες χώρες-μέλη της Ε.Ε.
Στην πραγματικότητα, αυτό που αποφασίστηκε είναι μια ιδιότυπη δημοσιονομική ομοσπονδοποίηση. Πιστό στον ιδιοτελή δογματισμό του, το Βερολίνο πιστεύει ότι η ισχυρή νομική οχύρωση ουσιαστικά του κανόνα των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών και οι αυστηρές κυρώσεις για τους παραβάτες είναι από μόνες τους ικανές να επιλύσουν το πρόβλημα.
Οι Γερμανοί αρέσκονται να θεωρούν την κρίση προϊόν αποκλειστικά κακής δημοσιονομικής διαχείρισης. Κακή διαχείριση υπήρξε και λειτούργησε ως παράγοντας επιδείνωσης, αλλά η βασική αιτία της κρίσης είναι συστημική. Η Ευρωζώνη δεν ήταν ούτε μπόρεσε να γίνει από οικονομικής απόψεως ομοιογενής. Το ευρώ ήταν ένα κοστούμι για διαφορετικά αναστήματα. Γι’ αυτό και το κοινό νόμισμα είχε πολύ διαφορετικές επιπτώσεις στις εθνικές οικονομίες.
Είναι κοινός τόπος ότι από το ευρώ ωφελήθηκαν οι πιο ανταγωνιστικές οικονομίες με πρώτη και καλύτερη τη γερμανική. Η Γερμανία δεν θα είχε τα ίδια εμπορικά πλεονάσματα χωρίς το κοινό νόμισμα. Πρώτον, επειδή η αναπόφευκτη ανατίμηση του μάρκου θα καθιστούσε τα γερμανικά προϊόντα λιγότερο ανταγωνιστικά. Δεύτερον, επειδή σ’ ένα μεγάλο βαθμό τα γερμανικά πλεονάσματα είναι τα ελλείμματα των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας.
Μπορεί στην εποχή των παχιών αγελάδων όλα αυτά να είχαν επικαλυφθεί, αλλά η κρίση τα έβγαλε στην επιφάνεια. Το γεγονός ότι το σχέδιο Μέρκελ έγινε τελικώς δεκτό δεν είναι απόδειξη ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα των χωρών της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Είναι εδώ και καιρό ξεκάθαρο, άλλωστε, ότι η θεμελιώδης αρχή της ισοτιμίας των κρατών-μελών, που έκανε το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης ελκυστικό, έχει ουσιαστικά ατροφήσει. Την πολιτική της Ευρωζώνης χαράζει το ιερατείο που πιο κομψά αποκαλείται «κύκλος της Φρανκφούρτης». Υπό το κράτος του φόβου ότι οι χώρες τους μπορεί να απομονωθούν και να στοχοποιηθούν από τις αγορές, οι ηγέτες της ευρωπαϊκής περιφέρειας συναινούν σε αποφάσεις που συχνά θεωρούν αρνητικές.
Ας επανέλθουμε, όμως, στο κρίσιμο ερώτημα: πώς θα αποκαταστήσουν οι χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας την ανταγωνιστικότητα που θα τους επιτρέψει να επιτύχουν τον ρυθμό ανάπτυξης, ώστε να συρρικνώσουν το έλλειμμά τους και να καταστήσουν το χρέος τους βιώσιμο; Οι οικονομίες δεν είναι οικογενειακός προϋπολογισμός για να ισοσκελισθεί μόνο με λιτότητα. Ο εγκλωβισμός μιας οικονομίας στον φαύλο κύκλο της ύφεσης εκτροχιάζει τη δημοσιονομική προσαρμογή. Η μείωση του ελλείμματος είναι δυσανάλογα μικρή, συγκριτικά με το κόστος για την πραγματική οικονομία και την κοινωνία.
Αναντίρρητα, οι χώρες με υψηλό έλλειμμα και χρέος πρέπει να επιδιώξουν τη δημοσιονομική εξυγίανση με στοχευμένες παρεμβάσεις στα μέτωπα των εσόδων και των δαπανών. Αυτό, όμως, δεν αρκεί για να επιλύσει την κρίση του ευρώ. Πολύ περισσότερο τώρα που ο ασκός του Αιόλου έχει ανοίξει και οι αγορές έχουν στοχοποιήσει τους αδύναμους κρίκους της Ευρωζώνης.
Το ευρω-ιερατείο θεωρεί ότι με τη δρομολόγηση της δημοσιονομικής ομοσπονδοποίησης, με το μόνιμο μηχανισμό στήριξης και με το κόλπο της χρηματοδότησης του ΔΝΤ θα ανασχέσει την πίεση που ασκούν οι αγορές πρωτίστως στην Ιταλία και στην Ισπανία. Την επόμενη και μεθεπόμενη φορά που οι δύο αυτές χώρες θα ζητήσουν δανεικά θα φανεί εάν η απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου πράγματι λειτούργησε ανασχετικά ή κι αυτή τη φορά έχει γίνει μια τρύπα στο νερό.
Στο σημείο που έχουν φθάσει τα πράγματα, ο μόνος αποτελεσματικός τρόπος ανάσχεσης της πίεσης των αγορών είναι να μπει στη μάχη η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, εκδίδοντας ευρωομόλογα ή ακόμα και τυπώνοντας χρήμα. Αυτό θα έδινε τον απαραίτητο χρόνο για να πραγματοποιηθούν οι δομικές αλλαγές που θα καθιστούσαν την Ευρωζώνη και μακροπρόθεσμα βιώσιμη. Τέτοιες αλλαγές δεν είναι μόνο η επιβολή αυστηρών δημοσιονομικών κανόνων. Είναι και η λήψη εκείνων των μέτρων που θα οδηγήσουν σε πραγματική σύγκλιση τις οικονομίες της Ευρωζώνης. Η ιδέα της δημοσιονομικής ομοσπονδοποίησης δεν είναι μεσοπρόθεσμα βιώσιμη, εάν δεν ολοκληρωθεί με την οικονομική και πολιτική ένωση.
Αρνούμενη την άμεση εμπλοκή της ΕΚΤ, η Μέρκελ συντηρεί τη συστημική κρίση και ανεβάζει το κόστος επίλυσής της. Εκτός αυτού, τροφοδοτεί την ήδη μεγάλη δυσπιστία των άλλων Ευρωπαίων για τις προθέσεις της Γερμανίας, γεγονός που τελικώς υπονομεύει την προοπτική ενοποίησης.